Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Финдер (фин. suomalaiset) — фин-угор этникалық тобы, Финляндияның негізгі халқы. Олар Финляндия халқының абсолютті көпшілігін құрайды (4,6 – 4,9 млн. адам немесе 90%-дан астам). Сонымен қатар АҚШ-та - 623,6 мыңнан астам адам (2002), Швецияда – 446-дан 470 мың адамға дейін, Канадада – 130 мыңнан астам (2006), Ресейде - 7,8 мың адам (2021), Аустралияда - 210 мыңнан астам адам, Ұлыбританияда (210 мыңнан астам адам), Эстонияда – 10,6 мың адам (2010 ж.), Норвегияда – 10-15 мыңнан астам.
| Финдер | |
| фин. suomalaiset | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 6-7 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Финляндия | 4,6 – 4,9 млн |
 АҚШ | 623 600 (2002) |
 Швеция | 470 000 |
 Аустралия | 210 000 |
 Ұлыбритания | 210 000 |
 Канада | 130 000 |
 Норвегия | 10 000 - 15 000 |
 Эстония | 10 600 (2010) |
 Ресей | 7 800 (2021) |
| Тілдері | |
| Діні | |
| лютерандық, православие | |
Эндоэтнонимдері
Ағылшын тілінде – «Finns»; голланд тілінде – «Finnen»; неміс тілінде – «Finnen»; швед тілінде - «Finländare»; норвег тілінде – «Finnar»; дат тілінде - «Finner»; ижор тілінде - «Soomalainet»; эстон тілінде – «Soomelased»; Коми-Зырянша – «Финнъяс»; Эрзя-Мордвинше – «Суомить»; мажар тілінде – «Finnek»; латыш тілінде – ««Somi»»; француз тілінде – «Finlandais»; итальян тілінде – «Finlandesi»; украин тілінде - «Фіни»; поляк тілінде – «Finowie», қазақ тілінде - «Финдер».
Тілі
Фин тілі – балтық-фин тілдерінің бірі (солтүстік топ), тілдердің жалғамалы (агглютинативті) (флективтіліктің елеулі белгілері бар) түріне жатады, номинативті құрылысы бар тіл. Фин тілінің жазуы латын графикасына негізделген. Фин тілі ерекше диалектілік бөлінуімен өзгешеленеді. Тек Финляндия аумағында сегіз негізгі диалект бар: оңтүстік-батыс (фин немесе суоми), емь, оңтүстік ботникалық, орта-ботникалық, солтүстік-ботникалық, солтүстік, саво, оңтүстік-шығыс.
Діні
Финдердің діншілдігі Финляндияның Евангелиелік - лютерандық шіркеуінің шегінде іске асырылады (дінге сенетіндердің 78,3%-ы ) жəне бұл – мемлекеттік діні. православие бұл елде мемлекеттік екінші дін болып саналады. Католиктер де, аздаған мұсылман да, еврей қауымы да бар.
Тарихы
Ұзақ уақыт бойы финдер Батыс Еуропаның ықпалында болды. Швеция Корольдігі 16 ғасырда Финдерді өз құрылымына біртіндеп енгізді. Осы сәттен бастап ел дамуының жаңа кезеңі басталады. 17 ғасырға таяу ел халқының саны шамамен 300 мың тұрғынды құрады, көпшілігі аграрлық өмір салтын жүргізді, балық аулаумен және егіншілікпен айналысты. 1809 жылы Ресей империясы Финляндияны өз территорияларына қосып алып, 1917 жылға дейін Ресей құрамында болды. Уақытша үкіметті құлатқан 1917 жылғы Қазан төңкерісі Финляндия Сенатына 1917 жылы 4 желтоқсанда Финляндияның тәуелсіздігі туралы декларацияға қол қоюға мүмкіндік берді, оны 6 желтоқсанда парламент мақұлдады. Сонымен, Финляндияның тәуелсіздігі жарияланды, ол бір уақытта республика деп жарияланды (Фин Республикасы). 1917 жылы 18 желтоқсанда РКФСР Халық Комиссарлары Кеңесінің Жарлығымен «Финляндия Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігін мойындау» ұсынылды.
Тұрмыс салты
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Елдің оңтүстік-батысындағы шаруалар қоныстары XVI-XVII ғасырларға дейін - шоғырланып орналасып, XVIII ғасырдан бастап, кешендік жерді пайдаланудың таралуымен ауылдардың шашыраңқы орналасуы басым бола бастады. Шығыста егіншілікке байланысты шағын елді мекендер басым болды, көбінесе бір аулалы ауылдар тұрақты өңдеуге жарамды жерлердің үлкен аумақтарында пайда болды. Дәстүрлі тұрғын үй-төбесі төбесі бар, тақтайшалармен жабылған бөрене үй болды. XVIII ғасырдан бастап Похьянмааның оңтүстігінде екі қабатты үйлер болды. Қосалқы ғимараттар — қора, монша (сауна), клети (оңтүстік-батыста көбінесе екі қабатты, жоғарғы қабат жазда ұйықтау үшін қолданылған).
Финляндияның оңтүстік-батысында тұрғын үй және шаруашылық құрылыстары жабық төртбұрышты ауланы құрады, аулалар ашық формаға ие болды. Елдің батысы мен шығысындағы тұрғын үйлер пештің орналасуымен ерекшеленді: батыста жылыту, нан пешін және тамақ пісіруге арналған ашық пешті біріктіру тән болды. Шығыста орыс пеші деп аталатын пешке ұқсас пештің түрі кең таралған.
Батыс шаруа үйінің интерьері екі қабатты және жылжымалы кереуеттермен, шкафтардың алуан түрлілігімен сипатталады. Жиһазды, ыдыстарды жабатын кескіндеме мен ою кең таралған. Тұрғын үй-жайлар тоқылған бұйымдармен (көрпелер, мерекелік жамылғылар, екі қабатты кереуеттерге арналған перделер), кілемдермен безендірілген. Шығыста жиһаздың архаикалық формалары ұзақ уақыт сақталды — қабырға орындықтары, қозғалмайтын кереуеттер, ілулі бесіктер, қабырға сөрелері, шкафтар. Елдің шығысының дәстүрлі сәулеті мен декоры ХІХ ғасырдың аяғында "Ұлттық романтизм" деп аталатын кезеңде финдердің сәулеті мен өнеріне үлкен әсер етті.
Дәстүрлі киімдері
Фин ұлттық киімдерінің тарихы сонау ертеден басталады. Бастапқыда киім шаруалардың қатал климаты мен өмір салтына бейімделген функционалды және практикалық болды.
Киім тігуге негізгі материалдар зығыр, жүн және тері болды. Киім қолдан тігілген, әр бөлшектің өзіндік мәні мен мақсаты болды. Уақыт өте ұлттық киімдерде белгілі бір аймаққа немесе әлеуметтік мәртебеге жататынын білдіретін ашық түстер, өрнектер мен әшекейлер пайда болды. Әйелдер кең етектері бар ұзын көйлек киді, ал ерлер шалбар мен кестелі көйлек киді. Бас киім иесінің әлеуметтік жағдайы мен жасына ерекше мән беріп, маңызды рөл атқарды.
Дәстүрлі костюмді батыс және карелдік деп бөлуге болады. Ерлердің ұлттық киімдері әйелдердікінен азырақ ерекшеленеді. Әйелдер блузка, жолақ белдемше, ақ шұлық, қара етік және алжапқыш киді. Кейде олар жүннен жасалған күртеше мен кепка киетін. Ерлері шалбар, жүн күрте, жейде, қара етік киген. Бас киім ретінде қалпақ пайдаланылды. Суықтан қорғану үшін финдер бөрік, қолғап, жемпір пайдаланған.
Фин ұлттық киімдерінің символикасы алуан түрлі және көп қырлы. Киімдегі өрнектер мен әшекейлер көбінесе қасиетті мағынаға ие болды, иелерін зұлым күштерден қорғап, сәттілік әкелді. Түс схемасы да белгілі бір мағынаға ие болды: қызыл - энергия мен өміршеңдікті, көк - аспан мен суды, жасыл - табиғат пен құнарлылықты білдіреді. Қазіргі финдер күнделікті өмірде ұлттық киімдерді сирек кигенімен, олар мәдени іс-шаралар мен мерекелердің маңызды бөлігі болып қала береді. Ұлттық киімдер тойларда, мерекелерде, туған күндерде және басқа да ерекше жағдайларда киіледі. Олар әсіресе жазғы фестивальдерде танымал.
Дәстүрлі тағамдары
Фин асханасының сүйікті тағамдары - сүт және ет тағамдары. Бірақ балықтар да молынан пайдаланылады, оны бекон, картоп, сүт, кілегей, арпа ұнымен пісіруге болады. Қуырылған түрлері сирек тұтынылады, көбіне пісіруді жөн көреді. Балық тағамдарының таралуы көптеген көлдердің болуымен түсіндіріледі. Ең танымал балықтар лосось және форель болды. Бірегей рецепт бойынша дайындалған рапу шаяндары бар. Финдер балық сорпасын өте жақсы көреді, оны бірінші тағам ретінде ұсынады. Финдердің сүйікті ет тағамы - карелиялық горшок, ол сиыр, шошқа және қой етін пісіреді. Тағы бір дәмді тағам - бұғы еті (кептірілген немесе қуырылған). Десерт ретінде қара бидай ұнына негізделіп жасалған кондитерлік өнімдер қолданылады және олар мұндай тәттілерді тұздалған уылдырық пен сары маймен қосып жейді.
Финляндиядағы сүйікті ет тағамы - «карелиялық горшок». Сиыр, шошқа және қой етін пісіру үшін қолданылады. Гурмандарға арналған дәмді тағам - бұғы еті (кептірілген немесе қуырылған). Сүт финдердің ұлттық өнімі болып саналады. Ол күнделікті көп мөлшерде тұтынылады, әрбір фин күнін бір стақан сүтпен бастайды. Сусындардың ішінде жеміс сусындары мен компоттар жиі кездеседі. Оларды дайындау үшін табиғи жидектер мен жемістер қолданылады.
Фольклоры
Фин халқының мифологиясы алғашында пұтқа табынушылықтың әсерінен қалыптасты. Ежелгі финдер күн күркіреу құдайы Укко мен табиғат құдайы Рауниге сенген. Христиандықтың енуімен пұтқа табынушылық азая бастады, сонымен бірге Карелияның бір бөлігін бақылауға алған православие шіркеуі де ықпал етті.
Мәдениеттің одан әрі дамуы еуропалық мектептің ықпалы әсер етті. Тағы бір маңызды кейіпкер - сиқырлы күш пен музыкалық талантқа ие Калевала эпопеясының кейіпкері Вейнямойнен. Оның әндері ғажайыптар жасауға және оқиғалардың барысына әсер етуге қабілетті. Калевала - XIX ғасырда Элиас Лёнрот құрастырған фин халық өнерінің басты эпикалық ескерткіші. Бұл жырлар мен ертегілер жинағы батырлар ерліктері, жақсылық пен зұлымдық, махаббат пен достық арасындағы күрес туралы баяндайды.
Калеваладан басқа ежелгі дәуірлер, батырлар мен ғажайыптар туралы әңгімелейтін басқа да ертегілер мен аңыздар бар. Бұл әңгімелер ғасырлар бойы ауызша айтылып, халықтың жадында сақталып, мәдени кодының бір бөлігіне айналды. Фин фольклорының музыкалық құрамдас бөлігі өте маңызды. Дәстүрлі әндер кантеле (гуслиге ұқсас ішекті аспап), скрипка және флейта сияқты әртүрлі аспаптарда орындалады. Әндер лирикалық, қаһармандық, үйлену және жерлеу болуы мүмкін, олардың әрқайсысының өзіндік мақсаты мен эмоциялық бояуы бар. Халық музыкасы бүгінде танымал болып қала береді және көптеген музыканттар дәстүрлі әуендерді заманауи жанрлармен араластыра отырып, орындауды және түсіндіруді жалғастыруда.
Фин фольклорында би де маңызды рөл атқарады. Квадрил, полька сияқты халық билері мерекелер мен тойларда бүкіл ауылды біріктіреді. Бұл билерге жігерлі қозғалыстар мен үйлесімділік пен үйлестіруді қажет ететін күрделі хореография тән.
Қазақстандағы финдер
Қазақстанның фин диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай:
- 1259 (1970 ж.),
- 1074 (1979 ж.),
- 988 (1989 ж.),
- 547 (1999 ж.)
- 373 (2009 ж.) адам.
Ингерманланд финдерінің алғашқы арнайы қоныс аударушылары Қазақстанда соғыс алдындағы жылдары Карелияның шекаралық аудандарын «тазарту» операциялары кезінде пайда болуы мүмкін. Кеңес-Фин соғысы аяқталғаннан кейін Карелия АКСР Карел-Фин КСР болып қайта құрылды, оның мемлекеттік тілдері орыс және фин тілдері болып жарияланды. 1942 жылы наурызда ингерманланд финдерінің бір бөлігі (25–30 мың) Сібір мен Қазақстанға арнайы қоныс аударушылар ретінде жер аударылды. 1989 жылы Қазақстанда тұратын финдердің 36,3%-ы өз ұлтының тілін ана тілі деп санайтындықтарын айтты, алайда финдердің ана тілін меңгергені туралы мәліметтер жоқ, финдердің 0,2%-ы қазақ тілін ана тілі деп таныды, финдердің 1,3%-ы қазақ тілін біледі; финдердің 63%-ы орыс тілін ана тілі деп санайды, ал финдердің 31%-ы орыс тілді біледі. 1999 жылғы санақ бойынша Қазақстан финдерінің қостілділік дәрежесі мынадай түрде анықталды: біртілділер – 400 адам (73,1%), қостілділер – 147 адам (26,9%).
Дереккөздер
- Финдер. Тексерілді, 22 наурыз 2025.
- Финдер - Suomalaiset. Тексерілді, 22 наурыз 2025.
- Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» — «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020. — Б. 195. — 480 б. — ISBN 978–601–7988-21-0.
- ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК Қазақстан этносаясаты мен тәжірибесінің терминдері мен ұғымдары — Нұр-Сұлтан, 2020. — Б. 163. — 167 б. — ISBN 978-601-287-224-8.
- Әлем халықтары/Финдер. Тексерілді, 22 наурыз 2025.
- Евгений Фролов. Финдер-күшті және мейірімді. Тексерілді, 22 наурыз 2025.
- Финдер. Тексерілді, 22 наурыз 2025.
- Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер. Фольклор. Тексерілді, 22 наурыз 2025.
- Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева./Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева Қазақстан халқы. Энциклопедия — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. — Б. 424. — ISBN 978-601-7472-88-7.
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Finder fin suomalaiset fin ugor etnikalyk toby Finlyandiyanyn negizgi halky Olar Finlyandiya halkynyn absolyutti kopshiligin kurajdy 4 6 4 9 mln adam nemese 90 dan astam Sonymen katar AҚSh ta 623 6 mynnan astam adam 2002 Shveciyada 446 dan 470 myn adamga dejin Kanadada 130 mynnan astam 2006 Resejde 7 8 myn adam 2021 Australiyada 210 mynnan astam adam Ұlybritaniyada 210 mynnan astam adam Estoniyada 10 6 myn adam 2010 zh Norvegiyada 10 15 mynnan astam Finderfin suomalaisetBүkil halyktyn sany6 7 mln En kop taralgan ajmaktar Finlyandiya4 6 4 9 mln AҚSh623 600 2002 Shveciya470 000 Australiya210 000 Ұlybritaniya210 000 Kanada130 000 Norvegiya10 000 15 000 Estoniya10 600 2010 Resej7 800 2021 Tilderifin tiliDinilyuterandyk pravoslavieEndoetnonimderiAgylshyn tilinde Finns golland tilinde Finnen nemis tilinde Finnen shved tilinde Finlandare norveg tilinde Finnar dat tilinde Finner izhor tilinde Soomalainet eston tilinde Soomelased Komi Zyryansha Finnyas Erzya Mordvinshe Suomit mazhar tilinde Finnek latysh tilinde Somi francuz tilinde Finlandais italyan tilinde Finlandesi ukrain tilinde Fini polyak tilinde Finowie kazak tilinde Finder TiliFin tili baltyk fin tilderinin biri soltүstik top tilderdin zhalgamaly agglyutinativti flektivtiliktin eleuli belgileri bar tүrine zhatady nominativti kurylysy bar til Fin tilinin zhazuy latyn grafikasyna negizdelgen Fin tili erekshe dialektilik bolinuimen ozgeshelenedi Tek Finlyandiya aumagynda segiz negizgi dialekt bar ontүstik batys fin nemese suomi em ontүstik botnikalyk orta botnikalyk soltүstik botnikalyk soltүstik savo ontүstik shygys DiniFinderdin dinshildigi Finlyandiyanyn Evangelielik lyuterandyk shirkeuinin sheginde iske asyrylady dinge senetinderdin 78 3 y zhene bul memlekettik dini pravoslavie bul elde memlekettik ekinshi din bolyp sanalady Katolikter de azdagan musylman da evrej kauymy da bar TarihyҰzak uakyt bojy finder Batys Europanyn ykpalynda boldy Shveciya Koroldigi 16 gasyrda Finderdi oz kurylymyna birtindep engizdi Osy sәtten bastap el damuynyn zhana kezeni bastalady 17 gasyrga tayau el halkynyn sany shamamen 300 myn turgyndy kurady kopshiligi agrarlyk omir saltyn zhүrgizdi balyk aulaumen zhәne eginshilikpen ajnalysty 1809 zhyly Resej imperiyasy Finlyandiyany oz territoriyalaryna kosyp alyp 1917 zhylga dejin Resej kuramynda boldy Uakytsha үkimetti kulatkan 1917 zhylgy Қazan tonkerisi Finlyandiya Senatyna 1917 zhyly 4 zheltoksanda Finlyandiyanyn tәuelsizdigi turaly deklaraciyaga kol koyuga mүmkindik berdi ony 6 zheltoksanda parlament makuldady Sonymen Finlyandiyanyn tәuelsizdigi zhariyalandy ol bir uakytta respublika dep zhariyalandy Fin Respublikasy 1917 zhyly 18 zheltoksanda RKFSR Halyk Komissarlary Kenesinin Zharlygymen Finlyandiya Respublikasynyn memlekettik tәuelsizdigin mojyndau usynyldy Turmys saltyEldi mekenderi men dәstүrli baspanalary Eldin ontүstik batysyndagy sharualar konystary XVI XVII gasyrlarga dejin shogyrlanyp ornalasyp XVIII gasyrdan bastap keshendik zherdi pajdalanudyn taraluymen auyldardyn shashyranky ornalasuy basym bola bastady Shygysta eginshilikke bajlanysty shagyn eldi mekender basym boldy kobinese bir aulaly auyldar turakty ondeuge zharamdy zherlerdin үlken aumaktarynda pajda boldy Dәstүrli turgyn үj tobesi tobesi bar taktajshalarmen zhabylgan borene үj boldy XVIII gasyrdan bastap Pohyanmaanyn ontүstiginde eki kabatty үjler boldy Қosalky gimarattar kora monsha sauna kleti ontүstik batysta kobinese eki kabatty zhogargy kabat zhazda ujyktau үshin koldanylgan Finlyandiyanyn ontүstik batysynda turgyn үj zhәne sharuashylyk kurylystary zhabyk tortburyshty aulany kurady aulalar ashyk formaga ie boldy Eldin batysy men shygysyndagy turgyn үjler peshtin ornalasuymen erekshelendi batysta zhylytu nan peshin zhәne tamak pisiruge arnalgan ashyk peshti biriktiru tәn boldy Shygysta orys peshi dep atalatyn peshke uksas peshtin tүri ken taralgan Batys sharua үjinin intereri eki kabatty zhәne zhylzhymaly kereuettermen shkaftardyn aluan tүrliligimen sipattalady Zhiһazdy ydystardy zhabatyn keskindeme men oyu ken taralgan Turgyn үj zhajlar tokylgan bujymdarmen korpeler merekelik zhamylgylar eki kabatty kereuetterge arnalgan perdeler kilemdermen bezendirilgen Shygysta zhiһazdyn arhaikalyk formalary uzak uakyt saktaldy kabyrga oryndyktary kozgalmajtyn kereuetter iluli besikter kabyrga soreleri shkaftar Eldin shygysynyn dәstүrli sәuleti men dekory HIH gasyrdyn ayagynda Ұlttyk romantizm dep atalatyn kezende finderdin sәuleti men onerine үlken әser etti Dәstүrli kiimderi Fin ulttyk kiimderinin tarihy sonau erteden bastalady Bastapkyda kiim sharualardyn katal klimaty men omir saltyna bejimdelgen funkcionaldy zhәne praktikalyk boldy Fin ulttyk kiimi Kiim tiguge negizgi materialdar zygyr zhүn zhәne teri boldy Kiim koldan tigilgen әr bolshektin ozindik mәni men maksaty boldy Uakyt ote ulttyk kiimderde belgili bir ajmakka nemese әleumettik mәrtebege zhatatynyn bildiretin ashyk tүster ornekter men әshekejler pajda boldy Әjelder ken etekteri bar uzyn kojlek kidi al erler shalbar men kesteli kojlek kidi Bas kiim iesinin әleumettik zhagdajy men zhasyna erekshe mәn berip manyzdy rol atkardy Dәstүrli kostyumdi batys zhәne kareldik dep boluge bolady Erlerdin ulttyk kiimderi әjelderdikinen azyrak erekshelenedi Әjelder bluzka zholak beldemshe ak shulyk kara etik zhәne alzhapkysh kidi Kejde olar zhүnnen zhasalgan kүrteshe men kepka kietin Erleri shalbar zhүn kүrte zhejde kara etik kigen Bas kiim retinde kalpak pajdalanyldy Suyktan korganu үshin finder borik kolgap zhempir pajdalangan Fin ulttyk kiimderinin simvolikasy aluan tүrli zhәne kop kyrly Kiimdegi ornekter men әshekejler kobinese kasietti magynaga ie boldy ielerin zulym kүshterden korgap sәttilik әkeldi Tүs shemasy da belgili bir magynaga ie boldy kyzyl energiya men omirshendikti kok aspan men sudy zhasyl tabigat pen kunarlylykty bildiredi Қazirgi finder kүndelikti omirde ulttyk kiimderdi sirek kigenimen olar mәdeni is sharalar men merekelerdin manyzdy boligi bolyp kala beredi Ұlttyk kiimder tojlarda merekelerde tugan kүnderde zhәne baska da erekshe zhagdajlarda kiiledi Olar әsirese zhazgy festivalderde tanymal Dәstүrli tagamdary Zhidek kosylgan Irimshik nan Fin ashanasynyn sүjikti tagamdary sүt zhәne et tagamdary Birak balyktar da molynan pajdalanylady ony bekon kartop sүt kilegej arpa unymen pisiruge bolady Қuyrylgan tүrleri sirek tutynylady kobine pisirudi zhon koredi Balyk tagamdarynyn taraluy koptegen kolderdin boluymen tүsindiriledi En tanymal balyktar losos zhәne forel boldy Biregej recept bojynsha dajyndalgan rapu shayandary bar Finder balyk sorpasyn ote zhaksy koredi ony birinshi tagam retinde usynady Finderdin sүjikti et tagamy kareliyalyk gorshok ol siyr shoshka zhәne koj etin pisiredi Tagy bir dәmdi tagam bugy eti keptirilgen nemese kuyrylgan Desert retinde kara bidaj unyna negizdelip zhasalgan konditerlik onimder koldanylady zhәne olar mundaj tәttilerdi tuzdalgan uyldyryk pen sary majmen kosyp zhejdi Finlyandiyadagy sүjikti et tagamy kareliyalyk gorshok Siyr shoshka zhәne koj etin pisiru үshin koldanylady Gurmandarga arnalgan dәmdi tagam bugy eti keptirilgen nemese kuyrylgan Sүt finderdin ulttyk onimi bolyp sanalady Ol kүndelikti kop molsherde tutynylady әrbir fin kүnin bir stakan sүtpen bastajdy Susyndardyn ishinde zhemis susyndary men kompottar zhii kezdesedi Olardy dajyndau үshin tabigi zhidekter men zhemister koldanylady Folklory Fin halkynyn mifologiyasy algashynda putka tabynushylyktyn әserinen kalyptasty Ezhelgi finder kүn kүrkireu kudajy Ukko men tabigat kudajy Raunige sengen Hristiandyktyn enuimen putka tabynushylyk azaya bastady sonymen birge Kareliyanyn bir boligin bakylauga algan pravoslavie shirkeui de ykpal etti Halyk kostyumderindegi fin halyk bishileri Mәdeniettin odan әri damuy europalyk mekteptin ykpaly әser etti Tagy bir manyzdy kejipker sikyrly kүsh pen muzykalyk talantka ie Kalevala epopeyasynyn kejipkeri Vejnyamojnen Onyn әnderi gazhajyptar zhasauga zhәne okigalardyn barysyna әser etuge kabiletti Kalevala XIX gasyrda Elias Lyonrot kurastyrgan fin halyk onerinin basty epikalyk eskertkishi Bul zhyrlar men ertegiler zhinagy batyrlar erlikteri zhaksylyk pen zulymdyk mahabbat pen dostyk arasyndagy kүres turaly bayandajdy Kalevaladan baska ezhelgi dәuirler batyrlar men gazhajyptar turaly әngimelejtin baska da ertegiler men anyzdar bar Bul әngimeler gasyrlar bojy auyzsha ajtylyp halyktyn zhadynda saktalyp mәdeni kodynyn bir boligine ajnaldy Fin folklorynyn muzykalyk kuramdas boligi ote manyzdy Dәstүrli әnder kantele guslige uksas ishekti aspap skripka zhәne flejta siyakty әrtүrli aspaptarda oryndalady Әnder lirikalyk kaһarmandyk үjlenu zhәne zherleu boluy mүmkin olardyn әrkajsysynyn ozindik maksaty men emociyalyk boyauy bar Halyk muzykasy bүginde tanymal bolyp kala beredi zhәne koptegen muzykanttar dәstүrli әuenderdi zamanaui zhanrlarmen aralastyra otyryp oryndaudy zhәne tүsindirudi zhalgastyruda Fin folklorynda bi de manyzdy rol atkarady Kvadril polka siyakty halyk bileri merekeler men tojlarda bүkil auyldy biriktiredi Bul bilerge zhigerli kozgalystar men үjlesimdilik pen үjlestirudi kazhet etetin kүrdeli horeografiya tәn Қazakstandagy finderҚazakstannyn fin diasporasy sanynyn zhalpy dinamikasy mynadaj 1259 1970 zh 1074 1979 zh 988 1989 zh 547 1999 zh 373 2009 zh adam Ingermanland finderinin algashky arnajy konys audarushylary Қazakstanda sogys aldyndagy zhyldary Kareliyanyn shekaralyk audandaryn tazartu operaciyalary kezinde pajda boluy mүmkin Kenes Fin sogysy ayaktalgannan kejin Kareliya AKSR Karel Fin KSR bolyp kajta kuryldy onyn memlekettik tilderi orys zhәne fin tilderi bolyp zhariyalandy 1942 zhyly nauryzda ingermanland finderinin bir boligi 25 30 myn Sibir men Қazakstanga arnajy konys audarushylar retinde zher audaryldy 1989 zhyly Қazakstanda turatyn finderdin 36 3 y oz ultynyn tilin ana tili dep sanajtyndyktaryn ajtty alajda finderdin ana tilin mengergeni turaly mәlimetter zhok finderdin 0 2 y kazak tilin ana tili dep tanydy finderdin 1 3 y kazak tilin biledi finderdin 63 y orys tilin ana tili dep sanajdy al finderdin 31 y orys tildi biledi 1999 zhylgy sanak bojynsha Қazakstan finderinin kostildilik dәrezhesi mynadaj tүrde anyktaldy birtildiler 400 adam 73 1 kostildiler 147 adam 26 9 DerekkozderFinder Tekserildi 22 nauryz 2025 Finder Suomalaiset Tekserildi 22 nauryz 2025 E D Sүlejmenova D H Akanova N Zh Shajmerdenova Қazakstan tilderi әleumettik lingvistika anyktamalygy Izdatelstvo Zolotaya Kniga ZhShS 2020 B 195 480 b ISBN 978 601 7988 21 0 ETNOSAYaSI SӨZDIK Қazakstan etnosayasaty men tәzhiribesinin terminderi men ugymdary Nur Sultan 2020 B 163 167 b ISBN 978 601 287 224 8 Әlem halyktary Finder Tekserildi 22 nauryz 2025 Evgenij Frolov Finder kүshti zhәne mejirimdi Tekserildi 22 nauryz 2025 Finder Tekserildi 22 nauryz 2025 Әdet guryptar men dәstүrler Folklor Tekserildi 22 nauryz 2025 Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Қazakstan halky Enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasy 2016 B 424 ISBN 978 601 7472 88 7