Халифтер тізімі

Бұл мақалада Ислам халифатының ең жоғарғы рухани және зайырлы басшысы болып есептелетін «халифа» атағына ие болған адамдар тізімі келтірілген.

Ислам халифаты

№	Есімі	Құсни/Тұғра	Билеген уақыты	Ұзақтығы	Мінездеме
Әділетті төрт халифа (8 маусым 632 — 29 маусым 661; 29 жыл)
1	Әбу Бәкір әс-Сыддық араб.: أبو بكر الصديق‎		8 маусым 632 — 22 тамыз 634	2 жыл, 2 ай	Пайғамбардан кейін мемлекетті бөлшектеніп кетуінен сақтап, Араб түбегіндегі Ислам дінінің жайылуына себепкер болып, көрші мемлекеттерге әскери сапарлардың негізін қалап кетті. Құранды мұсхаф ретінде жинақтауға әмір берді
2	Омар әл-Фаруқ араб.: عمر الفاروق‎		23 тамыз 634 — 3 қараша 644	10 жыл, 3 ай	Әскери жорықтар арқылы мемлекет шекарасы кеңейтіп, әлем картасы өзгертті, мемлекеттік құрылымдарды жаңа үлгіде жүйелеп, сәтті реформа жасай білді
3	Осман Зүннұрайн араб.: عثمان ذو النورين‎		11 қараша 644 — 20 маусым 656	11 жыл, 7 ай	Мемлекет шекарасын кеңейтуді жалғастырды. Құранның мұсхафтарын шартарапқа таратып, көбейтті
4	Әли әл-Мұртаза араб.: علي المرتضى‎		20 маусым 656 — 29 қаңтар 661	4 жыл, 7 ай	Оның тұсында Ислам дұшпандарының кесірінен алғашқы мұсылманаралық және халифааралық соғыс болды
5	Хасан ибн Әли араб.: الحسن بن علي‎		29 қаңтар 661 — 29 маусым 661	6 ай	Халифа болып сайланса да мұсылман үмбетінің арасында іріткіге жол бермес үшін билікті өзіне қарсы шыққан Мұғауия ибн Әби Суфиянға тапсырды
Умәйя әулеті (29 маусым 661 — 6 тамыз 750; 89 жыл, 1 ай)
6	Мұғауия ибн Әби Суфиян араб.: معاوية بن أبي سفيان‎		29 маусым 661 — 29 сәуір 680	18 жыл, 9 ай	Халифалықты өз баласына қалдырып кеткен алғашқы халифа
7	Язид ибн Мұғауия араб.: يزيد بن معاوية‎		680 — 11 қараша 683	3 жыл	Уақытын ойын-сауықпен өткізген алғашқы халифа
8	Мұғауия ибн Язид араб.: معاوية بن يزيد‎	—	қараша 683 — 29 ақпан 684	1 жыл	Умәйя әулеті ішіндегі Суфиянилер тармағының соңғы өкілі
9	Мәруан ибн әл-Хәкәм араб.: مروان بن الحكم‎		684 — 5 мамыр 685	1 жыл	Умәйя әулеті ішіндегі Мәруанилер тармағының негізін құрушы
10	Абд әл-Мәлік ибн Маруан араб.: عبد الملك بن مروان‎		685 — 8 қазан 705	20 жыл	Тұңғыш рет мұсылмандардың төл ақшасын бастырды, араб тілін ресми тілге айналдырды, мемлекеттік жүйенің қалыптасуын соңына жеткізді
11	Әл-Уәлид ибн Әбділмәлік араб.: الوليد بن عبد الملك‎‎		қазан 705 — 23 ақпан 715	9 жыл, 4 ай	Жолдар, ауруханалар, мешіттер, құдықтар және т.б. нысандарды салдыртты, мектептер мен кітапханаларды ашты, мұсылмандар алғашқы рет қағаз жасауды үйренді
12	Сүлеймен ибн Абд әл-Мәлік араб.: سليمان بن عبد الملك‎		ақпан 715 — 22 қыркүйек 717	2 жыл, 6 ай	Жүздеген тұтқындарды босатты, қызметкерлердің жалақысын көтерді
13	Омар ибн Әбділғазиз араб.: عمر بن عبد العزيز‎		22 қыркүйек 717 — 10 ақпан 720	2 жыл, 5 ай	Әли ибн Әби Тәліпке жұма құтбаларында тіл тигізу салтын тоқтатты, зұлым намангерлерді орындарынан босатты, керуен-сарайлар салдырды, орынсыз салықтарды жойды, яһудилер мен христиандардан тартып алынған ғибадатханаларын, һашимилерден тартып алынған Фәдәк егістігін қайтарып берді
14	Язид ибн Әбділмәлік араб.: يزيد بن عبد الملك‎		10 ақпан 720 — 26 қаңтар 724	3 жыл, 11 ай	Мемлекетті бұрыңғы қиын жағдайға алып келді, ойын-сауыққа құмар болды
15	Хишам ибн Абд әл-Мәлік араб.: هشام بن عبد الملك‎		26 қаңтар 724 — 6 ақпан 743	19 жыл, 11 күн	Мәуәлилердің салықтарын көбейтті, кіріс-шығыс істерін жүйеледі
16	Әл-Уәлид ибн Язид араб.: الوليد بن يزيد‎		6 ақпан 743 — 17 сәуір 744	1 жыл, 2 ай	Қазына ақшасын далаға шашты, ішкілік ішуге, әйелдерге, сауық-сайранға құмар болды
17	Язид ибн әл-Уәлид араб.: يزيد ابن الوليد‎	—	17 сәуір 744 — 4 қазан 744	5 ай 12 күн	Алдыңғы халифаны өлтіру арқылы билікке келген алғашқы халифа
18	Ибраһим ибн әл-Уәлид араб.: ابراهيم ابن الوليد بن‎		744	4 ай	Халифалықтан тайдырылған алғашқы халифа
19	Мәруан ибн Мұхаммед араб.: مروان بن محمد‎	—	744 — 6 тамыз 750	5 жыл 1 ай	Умәйялардан шыққан соңғы халифа
Бағдаттағы Аббас әулеті (6 тамыз 750 — 20 ақпан 1258; 508 жыл)
20	Әбдуллаһ әс-Саффах араб.: عبد الله السفاح‎	—	6 тамыз 750 — 10 маусым 754	4 жыл 9 ай	Аббасилерден шыққан алғашқы халифа
21	Әбдуллаһ әл-Мансұр араб.: عبدالله المنصور‎		10 маусым 754 — 7 қазан 775	21 жыл	Бағдатты салып, елорданы сонда көшірді
22	Мұхаммед әл-Мәһди араб.: محمد المهدي‎		7 қазан 775 — 4 тамыз 785	10 жыл 1 ай	Пошта жүйесін құрып кетті, керуенсарайлар салдырды, құдықтар қаздырды, арналар аштырды, зындықтармен күресті
23	Мұса әл-Һәди араб.: موسى الهادي‎		тамыз 785 — 14 қыркүйек 786	1 жыл, 1 ай	Зындықтармен күресуді жалғастырды
24	Һарун әр-Рашид араб.: هارون الرشيد‎		14 қыркүйек 786 — 24 наурыз 809	23 жыл, 6 ай	Аббасилердің билігін шарықтау шыңына жеткізді. Ғылым-білім және әдебиет биік шыңдарды бағындырды
25	Мұхаммед әл-Әмин араб.: محمد الأمين‎		наурыз 809 — 27 қыркүйек 813	4 жыл, 6 ай	Әдебиет пен өнерден хабары бар ол ойын-сауық пен ішкілікке құмар еді
26	Әбдуллаһ әл-Мәмун араб.: عبدالله المأمون‎		27 қыркүйек 813 — 9 тамыз 833	19 жыл, 11 ай	Оның дәуірі ғылым-білімнің алтын ғасыры болып есептеледі. Ол аударма ісін өркендетті, көптеген көтерілістерді басты. Бірақ мұғтазила ағымын қолдағанның кесірінен ғұламалар Құранның жаратылыс екендігін мойындауға мәжбүр болды, мойындамағандар қатты азапталды. Осылайша Михнат дәуірі басталды
27	Мұхаммед әл-Мұғтасым араб.: محمد المعتصم‎		9 тамыз 833 — 5 қаңтар 842	8 жыл, 5 ай	Самарра қаласын салдыртып, оны елордаға айналдырды
28	Һәрун әл-Уәсиқ араб.: هارون الواثق‎		5 қаңтар 842 — 10 тамыз 847	5 жыл, 7 ай	Дәмді тағамдар жеп, ішкілік ішуді қатты ұнатты
29	Жағфар әл-Мүтәуәккил араб.: جعفر المتوكل‎		10 тамыз 847 — 11 желтоқсан 861	14 жыл, 4 ай	Әлиге және оның ұрпақтарына қарсы шектен тыс қатаңдық танытты. Михнат дәуірін тоқтатты
30	Мұхаммед әл-Мұнтасыр араб.: محمد المنتصر‎		11 желтоқсан 861 — 7 маусым 862	6 ай	Әлидің ұрпақтарына көрсетілген қысымды тоқтатты, Құсайынның қабірін зиярат етуге рұқсат берді
31	Ахмед әл-Мұстағин араб.: أحمد المستعين‎		8 маусым 862 — 17 қазан 866	4 жыл, 4 ай	Түркілердің әсерінен билігі әлсіз болды
32	Мұхаммед әл-Мұғтазз араб.: محمد المعتز‎		17 қазан 866 — 9 шілде 869	2 жыл, 9 ай	Қазынада ештене қалмағандықтан әскерге төлейтін жалақысы болмады. Сол себептен әскерлер оны тақтан тайдырып, үш күн бойы ас-сусыз азапталып өлтіріледі
33	Мұхаммед әл-Мүһтәди араб.: محمد المهتدي‎		9 шілде 869 — 21 маусым 870	11 ай	Күшейген түркілермен күресуге тырысты, бірақ олардан жеңіліп қалды
34	Ахмед әл-Мұғтамид араб.: أحمد المعتمد‎		26 маусым 870 — 15 қазан 892	22 жыл, 4 ай	Іс жүзінде билік Талха әл-Муаффақта болды. Ал әл-Мұғтамид болса, уақытын ойын-сауыққа кетіретін
35	Ахмед әл-Мұғтадид араб.: أحمد المعتضد‎		15 қазан 892 — 5 сәуір 902	9 жыл, 6 ай	Тақуимүл-Мұғтадид деп аталатын күнтізбені қабылдады
36	Әли әл-Мүктәфи араб.: علي المكتفي‎		5 сәуір 902 — 13 тамыз 908	6 жыл, 4 ай	Карматилерді жеңді
37	Жағфар әл-Мұқтадир араб.: جعفر المقتدر‎		13 тамыз 908 — 31 қазан 932	24 жыл 11 ай	Ол сауық-сайран мен ысырапшылдыққа бейім еді
38	Мұхаммед әл-Қаһир араб.: محمد القاهر‎		929 31 қазан 932 — 19 сәуір 934	1 жыл, 6 ай	Мінезі өте нашар, лақап атына сай өте қаһарлы адам болатын
39	Мұхаммед әр-Разы араб.: محمد الراضي‎		24 сәуір 934 — 12 желтоқсан 940	6 жыл, 8 ай	"Әмирүл-умара" деген жаңа құрылымды қалыптастырды
40	Ибраһим әл-Мұттақи араб.: إبراهيم المتقي‎		15 желтоқсан 940 — 26 тамыз 944	3 жыл, 8 ай	Ораза ұстау мен басқа да құлшылықтарды жасағанды жақсы көретін
41	араб.: عبد الله المستكفي‎		26 тамыз 944 — 28 қаңтар 946	1 жыл, 6 ай	Билігі әлсіз болғандықтан басқа ислам мемлекеттерінің басшылары өздеріне "Әмирүл-мүминин" атағын қолдана бастады
42	араб.: الفضل المطيع‎		28 қаңтар 946 — 4 тамыз 974	28 жыл, 7 ай	Нағыз билік буәйхи Муизуддәуләның қолында болады
43	араб.: عبد الكريم الطائع‎	—	4 тамыз 974 — 30 қазан 991	17 жыл, 2 ай	Билік бес буәйхидің қолында еді
44	араб.: أحمد القادر‎	—	1 қараша 991 — 29 қараша 1031	40 жыл, 1 ай	Жақсылықты сүйетін, ғалымдарды қорғайтын
45	араб.: عبد الله القائم‎		29 қараша 1031 — 2 сәуір 1075	43 жыл, 5 ай	Селжұқтардың билігіне өткен халифа
46	араб.: عبد الله المقتدي‎	—	2 сәуір 1075 — 3 ақпан 1094	18 жыл, 10 ай	Сәулет өнерінің нысандарын салды, ғимараттарды тұрғызды
47	араб.: أحمد المستظهر‎	—	3 ақпан 1094 — 6 тамыз 1118	24 жыл, 6 ай	Оның дәуірінде шығыста ассасиндер (батынилер) қауіп төндірсе, батыста крест жорықтары басталды
48	араб.: الفضل المسترشد‎	—	6 тамыз 1118 — 29 тамыз 1135	17 жыл, 1 ай	Қажыр-қайраты мол, батыр, шешен әрі фақиһ болған
49	араб.: منصور الراشد‎	—	29 тамыз 1135 — 17 тамыз 1136	11 ай, 19 күн	Ақын, батыр, жомарт, әділ еді. Сұлтан Масғұттың билігін құлатуға тырысты
50	араб.: محمد المقتفي‎	—	17 тамыз 1136 — 12 наурыз 1160	23 жыл, 7 ай	Ол дәйләмилердің уақытынан бері Иракта жалғыз өзі билік жүргізген алғашқы халифа
51	араб.: يوسف المستنجد‎	—	12 наурыз 1160 — 18 желтоқсан 1170	10 жыл, 9 ай	Жерді жалға беруді жойып, хараж кірістеріне қосты
52	араб.: حسن المستضيء‎		18 желтоқсан 1170 — 27 наурыз 1180	9 жыл, 3 ай	Әділ, жомарт, кешірімді жан еді
53	араб.: أحمد الناصر‎		28 наурыз 1180 — 5 қазан 1225	45 жыл, 7 ай	Оның тұсында Шыңғыс ханның шапқыншылығы басталды
54	араб.: محمد الظاهر‎	—	5 қазан 1225 — 10 шілде 1226	9 ай	Одан алдыңғы дәуірлерде тартып алынған мал-мүліктерді қайтарып берді, салық жүйесін бір ізге келтірді
55	араб.: جعفر المستنصر‎	—	10 шілде 1226 — 5 желтоқсан 1242	16 жыл, 5 ай	Бағдатта мешіт, медресе, ауруханалар салды
56	араб.: عبد الله المستعصم‎		5 желтоқсан 1242 — 20 ақпан 1258	15 жыл, 2 ай	Аббасилердің соңғы халифасы
Каирдегі Аббас әулеті (13 маусым 1261 — 22 қаңтар 1517; 255 жыл, 7 ай)
57	араб.: أحمد المستنصر‎	—	13 маусым 1261 — 28 қараша 1261	6 ай
58	араб.: أحمد الحاكم الأول‎	—	21 қараша 1261 — 19 қаңтар 1302	40 жыл, 2 ай
59	араб.: سليمان المستكفي الأول‎	—	19 қаңтар 1302 — ақпан 1340	38 жыл, 1 ай
60	араб.: إبراهيم الواثق‎	—	ақпан 1340 — 16 маусым 1341	1 жыл, 4 ай
61	араб.: أحمد الحاكم الثاني‎	—	1341 — 1352	11 жыл
62	араб.: أبو بكر المعتضد‎	—	1352 — 1362	10 жыл
63	араб.: أبو عبد الله المتوكل‎	—	1362 — 1377 1377 — 1383 1389 — 9 қаңтар 1406	38 жыл
64	араб.: زكريا المستعصم‎	—	1377 1386 — 1389	3 жыл
65	араб.: عمر الواثق‎	—	қыркүйек 1383 — 13 қараша 1386	3 жыл, 2 ай
66	араб.: العباس المستعين‎	—	22 қаңтар 1406 — 9 наурыз 1414	8 жыл, 2 ай
67	араб.: داود المعتضد‎	—	1414 — 23 маусым 1441	27 жыл
68	араб.: سليمان المستكفي الثاني‎	—	23 маусым 1441 — 29 қаңтар 1451	9 жыл, 7 ай
69	араб.: حمزة القائم‎	—	1451 — 1455	4 жыл
70	араб.: يوسف المستنجد‎	—	1455 — 7 сәуір 1479	24 жыл
71	араб.: عبد العزيز المتوكل‎	—	8 сәуір 1479 — 27 қыркүйек 1497	18 жыл, 6 ай
72	араб.: يعقوب المستمسك‎	—	27 қыркүйек 1497 — 1508 1516 — 1517	11 жыл
73	араб.: محمد المتوكل‎	—	1508 — 1516 1517 — 22 қаңтар 1517	8 жыл
Османлы әулеті (22 қаңтар 1517 — 3 наурыз 1924; 407 жыл, 2 ай)
74	I Сәлім араб.: سليم الأول‎		22 қаңтар 1517 — 22 қыркүйек 1520	3 жыл, 8 ай
75	I Сүлеймен араб.: سليمان الأول‎		30 қыркүйек 1520 — 6 қыркүйек 1566	45 жыл, 11 ай
76	II Сәлім араб.: سليم الثاني‎		7 қыркүйек 1566 — 15 желтоқсан 1574	8 жыл, 3 ай
77	III Мұрат араб.: مراد الثالث‎		15 желтоқсан 1574 — 16 қаңтар 1595	20 жыл, 1 ай
78	III Мехмет араб.: محمد الثالث‎		15 қаңтар 1595 — 22 желтоқсан 1603	8 жыл, 11 ай
79	I Ахмет араб.: أحمد الأول‎		22 желтоқсан 1603 — 22 қараша 1617	13 жыл, 11 ай
80	I Мұстафа араб.: مصطفى الأول‎		22 қараша 1617 — 22 ақпан 1618 20 мамыр 1622 — 10 қыркүйек 1623	1 жыл, 7 ай
81	II Осман араб.: عثمان الثاني‎		26 ақпан 1618 — 20 мамыр 1622	4 жыл, 3 ай
82	IV Мұрат араб.: مراد الرابع‎		10 қыркүйек 1623 — 8 ақпан 1640	16 жыл, 5 ай
83	Ибраһим араб.: ابراهيم‎		9 ақпан 1640 — 8 тамыз 1648	8 жыл, 6 ай
84	IV Мехмет араб.: محمد الرابع‎		8 тамыз 1648 — 8 қараша 1687	39 жыл, 3 ай
85	II Сүлеймен араб.: سليمان الثاني‎		8 қараша 1687 — 22 маусым 1691	3 жыл, 7 ай
86	II Ахмет араб.: أحمد الثاني‎		22 маусым 1691 — 6 ақпан 1695	3 жыл, 8 ай
87	II Мұстафа араб.: مصطفى الثاني‎		6 ақпан 1695 — 22 тамыз 1703	8 жыл, 6 ай
88	III Ахмет араб.: أحمد الثالث‎		22 тамыз 1703 — 1 қазан 1730	27 жыл, 1 ай
89	I Махмұт араб.: محمود الأول‎		20 қыркүйек 1730 — 13 желтоқсан 1754	24 жыл, 3 ай
90	III Осман араб.: عثمان الثالث‎		13 желтоқсан 1754 — 30 қазан 1757	2 жыл, 10 ай
91	III Мұстафа араб.: مصطفى الثالث‎		30 қазан 1757 — 21 қаңтар 1774	16 жыл, 3 ай
92	I Әбділхамит араб.: عبد الحميد الأول‎		21 қаңтар 1774 — 7 сәуір 1789	15 жыл, 3 ай
93	III Сәлім араб.: سليم الثالث‎		7 сәуір 1789 — 29 мамыр 1809	20 жыл, 1 ай
94	IV Мұстафа араб.: مصطفى الرابع‎		29 мамыр 1809 — 28 шілде 1808	1 жыл, 2 ай
95	II Махмұт араб.: محمود الثاني‎		28 шілде 1808 — 1 шілде 1839	30 жыл, 11 ай
96	I Әбділмәжит араб.: عبد المجيد الأول‎		2 шілде 1839 — 2 маусым 1861	21 жыл, 11 ай
97	Әбділғазиз араб.: عبد العزيز‎		2 маусым 1861 — 30 мамыр 1876	14 жыл, 10 ай
98	V Мұрат араб.: مراد الخامس‎		30 мамыр 1876 — 31 тамыз 1876	3 ай
99	II Әбділхамит араб.: عبد الحميد الثاني‎		31 тамыз 1876 — 27 сәуір 1909	32 жыл, 8 ай
100	V Мехмет араб.: محمد الخامس‎		27 сәуір 1909 — 3 шілде 1918	9 жыл, 2 ай
101	VI Мехмет араб.: محمد السادس‎		3 шілде 1918 — 1 қараша 1922	4 жыл, 4 ай
102	II Әбділмәжит араб.: عبد المجید الثاني‎		19 қараша 1922 — 3 наурыз 1924	1 жыл, 4 ай

Кордоба халифаты (929–1031)

Толық мақаласы: Кордоба хилафаты

№	Есімі	Билік мерзімі	Билік ұзақтығы	Сипаттама
1	III Әбдіррахман араб.: عبد الرحمن الثالث‎	16 қаңтар 929 — 15 қазан 961	32 жыл, 9 ай
2	II Хакам араб.: الحكم الثاني‎	15 қазан 961 — 16 қазан 976	15 жыл, 1 күн
3	II Хишам араб.: ھشام الثانی‎	16 қазан 976 — 1009 1010 — 19 сәуір 1013	36 жыл
4	II Мұхаммед әл-Маһди араб.: محمد الثاني ، المهدي‎	1009	белгісіз
5	Сүлеймен ибн әл-Хәкім араб.: سلیمان الثاني بن الحكم‎	1009 — 1010 1013 — 1016	4 жыл
6	араб.: علي بن حمود‎	1016 — 22 наурыз 1018	2 жыл
7	араб.: عبدالرحمن رابع‎	1018 — 1018	белгісіз
8	араб.: القاسم المعمون‎	1018 — 1021 1023	3 жыл
9	араб.: يحي المعتلي‎	1021 — 1023 1025 — 1026	3 жыл
10	араб.: عبدالرحمٰن الخامس‎	1023 — 1024	1 жыл
11	араб.: محمد الثالث‎	1024 — 1025	1 жыл
12	араб.: هشام الثالث‎	1026 — 1031	5 жыл

Фатимидтер халифаты

Толық мақаласы: Фатимидтер хилафаты

№	Есімі	Билік мерзімі	Билік ұзақтығы	Сипаттама
1	араб.: عبيدالله المهدي‎	909 — 934	25 жыл
2	араб.: محمد القائم‎	934 — 946	12 жыл
3	араб.: إسماعيل المنصور‎	946 — 953	7 жыл
4	араб.: معد المعز‎	953 — 975	22 жыл
5	араб.: نزار العزيز‎	975 — 996	21 жыл
6	араб.: المنصور الحاك‎	996 — 1021	25 жыл
7	араб.: علي الظاهر‎	1021 — 1036	15 жыл
8	араб.: معد المستنصر‎	1036 — 1094	58 жыл
9	араб.: أحمد المستعلي‎	1094 — 1101	7 жыл
10	араб.: منصور الآمر‎	1101 — 1130	29 жыл
11	араб.: عبد المجيد الحافظ‎‎‎	1130 — 1149	19 жыл
12	араб.: إسماعيل الظافر‎	1149 — 1154	5 жыл
13	араб.: عيسى الفائز‎	1154 — 1160	6 жыл
14	араб.: عبد الله العاضد‎	1160 — 1171	11 жыл

Муаххидун халифаты

Толық мақаласы: Муаххидун халифаты

Ирак және Шам Ислам мемлекеті

Толық мақаласы: Ирак және Шам Ислам мемлекеті

Тағы қараңыз

• Мұхаммед
• Халифат
• Ислам тарихы
• Сунниттер
• Шииттер