Семей уезі Ресей империясы Ресей Республикасы РКФСР құрамындағы әкімшілік аумақтық бірлік Әр түрлі уақытта Семей облысын

Семей уезі — Ресей империясы, Ресей Республикасы, РКФСР құрамындағы әкімшілік-аумақтық бірлік. Әр түрлі уақытта , , Семей облысына кірді.

Уез

Семей уезі

Елтаңбасы

Әкімшілігі

Ел

Ресей империясы

Кіреді

,
,
Семей облысы

Әкімшілік орталығы

Семей

Тарихы мен географиясы

Құрылған уақыты

20 қазан 1782

Таратылған уақыты

17 қаңтар 1928

Жер аумағы

69 880 км²

Тұрғындары

Тұрғыны

156 801 адам (1897)

Тарихы

Қала Екатерина II-нің 1782 жылғы 20 (31) қазандағы «Колыван облысында қалалар құру туралы» жеке жарлығымен құрылды. Уезд орталығы – (қазіргі Қазақстанның Семей қаласы). 1796 жылы 12 (23) желтоқсанда Коливан наместниктік таратылғаннан кейін Семей уезі Тобыл губерниясының құрамына кірді. 1804 жылы Семей бекінісі қала мәртебесінен айырылып, құрамына кірді, уезд таратылды. 1822 жылы құрылуымен Семей округі құрылып, он алты жылдан кейін - 1838 жылы таратылды (Семей сол уақытта Томбы губерниясының жатқызылды). 1854 жылы Семей уезі Батыс Сібір генерал-губернаторлығының Семей облысы құрамында (1882 жылға дейін), 1882-1917 жылдары Ресей империясының Дала генерал-губернаторлығы Семей облысының құрамында қалпына келтірілді. 1921 жылға қарай Семей уезі 49 болыстан тұрды. Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетінің 1923 жылғы 5 шілдедегі қаулысына сәйкес жүзеге асырылған болыстарды ірілендіруден кейін, уезде олардың саны 16 жетті. Семей уезі 1928 жылы 17 қаңтарда Қазақ АКСР ОАК жарлығымен, автономияның әкімшілік-аумақтық бөлінісін реформалау барысында таратылды, онда губерниялар, уездер мен болыстар аудандар мен округтермен алмастырылды.

Географиялық жағдайы

Семей уезі Семей облысының шығыс бөлігін, Павлодар мен Өскемен уездерінің арасын алып жатты. Уездің көп бөлігін дала алып жатты (бір бөлігі - қара жер, бір бөлігі - сазды-сортаң). Уездің оңтүстік-батыс бөлігінде Шыңғыстау, Арқат және Баянауыл тауларының аласа сілемдері болды.

Тұрғындары

Арғындар - қазақ халқының 32 % (тобықты).

Әкімшілік-аумақтық бөлініс

1917 жылға дейін

1-шаруа телімі - Александровская шаруа болысы, Сейтен, Малыбай, Бесқарағай, Аққұм, Беген, Балағаш қазақ болыстары;
2-ші шаруа телімі - Карповская шаруа болысы, Аршалы, Делбегетей, Қоқан, Семізтау, Айғыржал, Кеңтүбек қазақ болыстары;
3-шаруа телімі - Қызылмол, Қандығатай, Енрікей, Мұқыр, Қызыладыр, Шыңғыс, Бұғылы, Шаған қазақ болыстары.

Экономика және шаруашылық қызмет

Халықтың негізгі қызметі егін шаруашылығы болды. Қара бидай, жаздық бидай, сұлы, арпа себілді, картоп отырғызылды. Олар темекі, зығыр, қарасора, күнбағыс дәндерін, қарбыз бен қауынды жинап, шөп дайындалды. Отырықшы және көшпелі халықта мал шаруашылығы дамыған: ірі қара, ешкі, қой, шошқа, түйе және жылқы. Халық ара шаруашылығы, аңшылық және балық аулаумен де айналысқан (қызыл және ақ балық, уылдырық, балық майы).

Дереккөздер

Кремнева О. Е. Бердский абақтысының губеріндік Колыван қаласының мәртебесін алуы (ru) // Ползуновский альманах : ғылыми басылым. — Барнауыл: И.И. Ползунов атындағы Алтай мемлекеттік техникалық университеті, 2015. — № 3. — б. 141—146. — ISSN 2079-1097.
Дурново И. В. Шығыс Қазақстан облысының қалыптасу тарихынан. Шығыс Қазақстан облысының құрылуының 80 жылдығына (1932).
Востров В. В., Муканов М. С. «Қазақтардың рулық құрамы және қоныстануы (ХІХ аяғы - ХХ ғ. басы)» — Алматы: Наука, 1968. — 256 б.

Сілтеме

Ресей империясының 1897 жылғы алғашқы жалпы халықтық санағы (Финляндиядан басқа) (орыс.). Демоскоп Weekly. Тексерілді, 3 Мамыр 2017.

[1] Кремнева О. Е. Бердский абақтысының губеріндік Колыван қаласының мәртебесін алуы (ru) // Ползуновский альманах : ғылыми басылым. — Барнауыл: И.И. Ползунов атындағы Алтай мемлекеттік техникалық университеті, 2015. — № 3. — б. 141—146. — ISSN 2079-1097.

[2] Дурново И. В. Шығыс Қазақстан облысының қалыптасу тарихынан. Шығыс Қазақстан облысының құрылуының 80 жылдығына (1932).

[3] Востров В. В., Муканов М. С. «Қазақтардың рулық құрамы және қоныстануы (ХІХ аяғы - ХХ ғ. басы)» — Алматы: Наука, 1968. — 256 б.