Бериллий лат Beryllіum Be элементтердің периодтық жүйесінің ІІ тобындағы хииялық элемент атомдық нөмірі 4 атомдық массас

Бериллий (лат. Beryllіum; Be) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІ тобындағы хииялық. элемент, атомдық нөмірі 4, атомдық массасы 9,0122, жеңіл, ашық сұр түсті металл. Тұрақты бір изотопы (9Ве) бар. 1798 ж. берилл минералынан француз химигі Л. Воклен тапты.

4	Литий ← Бериллий → Бор
Be ↓ Mg	Периодическая система элементов 4Be

Жай заттың сыртқы бейнесі

ақшыл-сұр түсті металл

Атом қасиеті

Атауы, символ, нөмірі

Бериллий, 4

Топ типі

Сілтілік жер металдар

Топ, период, блок

2, 2, s

Атомдық масса
()

9,012182 м. а. б. (г/моль)

Электрондық конфигурация

( He ) 2s²

Қабықшалар бойынша электрондар

2, 2

Атом радиусы

112

Химиялық қасиеттері

90

153 пм

1.57 (Полинг шкаласы)

1-ші: 898,8 (9,32) кДж/моль (эВ)
2-ші: 1757.1 кДж/моль (эВ)
3-ші: 14,848.7 кДж/моль (эВ)

Жай заттың термодинамикалық қасиеттері

Термодинамикалық фаза

металл

Тығыздық ()

1,848 г/см³

Балқу температурасы

1551 K

Қайнау температурасы

3243 K

қысымы 309
$P$ (Па)	1	10	100	1000	10 000	100 000
$T$ (К)	1462	1608	1791	2023	2327	2742

Басқа да қасиеттері

(300 K) 201 Вт/(м·К)

7440-41-7

Металл күйінде алғаш рет неміс химигі Р. Влер алды. Бериллий алюминийден жеңілірек, тығыздығы 1,816 г/см³, балқу температурасы 1284⁰С, қайнау температурасы 2450⁰С, химиялық қосылыстарында 2 валентті, беткі қабаты тотығып, қорғауыш қабыршақ түзілетіндіктен ауада өзгермейді. 800⁰С-тан жоғары температурада қыздырғанда жылдам тотығады; қышқылдарда да, сілтілерде де ериді.

Сілтілерде еріп бериллаттар деп аталатын тұздар түзеді (мысалы, натрий бериллаты — Na₂BeO₂). Бериллий галогендер, оттек, күкірт және азотпен тікелей қосылып, оттекпен оксид (), азотпен (BeN₂), көміртекпен (Be₂C), күкіртпен сульфид () қосылыстарын түзеді. Бериллий оксиді — ақ түсті, қиын балқитын зат, сумен оңай қосылып, бериллий гидроксидін [Be(OH)₂] түзеді, бұл — әлсіз негіз, қышқыл мен сілтілерде ериді.

Бериллий алуда қолданылатын негізгі шикізат — берилл және гельвин минералдары. Металл бериллий хлорлы бериллийді балқытып электролиздеу арқылы алынады. Сонымен қатар, бериллий металын магниймен BеF₂ қосылысын тотықсыздандырып алады, магнийдің артық мөлшерін вакуумда қайта айдап бөледі, алынған бериллий әрі қарай дистилдеу әдісімен тазартылады. Бериллийді құймаларға араластырғанда қаттылығы артады, бұл бағалы қасиеті бұрыннан белгілі болса да, оны қолдану тек 20 ғасырдың 40-жылдарында басталды.

Баяу балқитын металдардың бериллидтері — авиация және ракета жасауда аса қажетті зат. Рентген сәулелері бериллийден жақсы өтетін болғандықтан, одан рентген трубкаларының терезелерін дайындайды. Бериллий әр түрлі құймалар және коррозияға берік болат алуда, электротехникада, атом реакторларын жасауда кең түрде қолданылады. Қазақстанда бериллий Өскемендегі титан-магний комбинатында өндіріледі.

Дереккөздер

“Қазақ Энциклопедиясы”

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Бериллий

[source1-1] “Қазақ Энциклопедиясы”