Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Діні, діні қатты. Әдетте бұл тіркес «мейірімсіз», «қатыгез» мағыналарында талданылады. «Кеңгірбай ит екенсің дінің қатты...» . Кейде «діні қатты, тілі тәтті» сияқты тұрақты тіркес құрамында да айтылады. Сырт қарағанда, тұрақты тіркес ішіндегі сөздердің бәрі де түсінікті, төркінін іздестірудің қажеті де жоқ сияқты. Алайда кейбір тіл деректеріне жүгінсек, алғашқы тіркестегі «дін» қазіргі түсінігіміздегі «дінге» (религия) қатысының шамалы екенін аңғаруға болады. Қазақтарда көп жағдайда «діні қатты» деуден гөрі «дініне берік» тіркесі жиі қолданылады және мұндағы алғашқы сөз қазіргі ұғымымыздағы «дінмен» қабысып жататыны дау тудырмайды.
Осыған орай, біздің ойымызша, «діні қатты» тіркесіндегі «дін»—дыбыстық өзгеріске түскен парсының «жүрек» мағынасында қолданылатын «дэл» сөзі болса керек. Парсыша: дэл — жүрек. Оны былай қойғанда, парсы тілінде біздегі «діні қаттыға» мағына жағынан сәйкес келетін және «дэл» сөзінің қатысуымен қалыптасқан тұрақты тіркес те бар:
дэл хара — қатал, жүрегі қатып қалған мағынасында қолданылады. Енді осы тіркестегі жеке сөздер мағынасына келсек, «дэл»—жүрек, хара — гранит. Мұнан кейін, граниттің тастың бір түр екендігін, тас болған соң оның қатты болатындығын айтпаса да белгілі. Қазақтардың кейде «қара жүрек» деп қолдануының өзі парсы тіліндегі «дэл хара» тіркесінің жартылай өз тіліне аудара айтуы нәтижесінде қалыптасуы мүмкін. Демек, «жүрек мейірімсіздігін» тастың (гранит) қаттылығына теңеуден туған.
Парсының «дэл» сөзі «діл» қалпында ертедегі молда, кейбір ақындар тілінде қолданылғанымен, дәл қазіргі кезде жеке тұрып не тіркес құрамында қолданудан тыс қалған. Сондықтан да ұмытылып, нәтижесінде ертеде қалыптасқан тіркестің өзіндегі «діл», осы кездерде жиі қолданылатын «дінге» айналдырылып, тіркестің «діні қатты» қалпына келуіне себепші болған.
Ойымызды дәлелдей түсерлік тағы бір дерек — қырғыз тілінде парсының «дэл» сөзі осы кезге дейін «дил» дыбыстық өзгерісімен жеке тұрып та, тұрақты тіркес құрамында тұрып та қолданыла береді: тили сенде, дили — жат (орыс. на языке мед, а на сердце лед). Қырғыздың бұл мәтелінің біздегі «тілі тәтті, діні қаттыдан», мағына жағынан ешбір айырмасы жоқ. Сөйтіп, «Діні қатты, тілі тәтті» тұрақты тіркесі сәл дыбыстық өзгеріске ұшыраған «ділі қатты, тілі тәтті» дегенің бір варианты дей аламыз.
Дереккөздер
- Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-қ2459-6
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Dini dini katty Әdette bul tirkes mejirimsiz katygez magynalarynda taldanylady Kengirbaj it ekensin dinin katty Kejde dini katty tili tәtti siyakty turakty tirkes kuramynda da ajtylady Syrt karaganda turakty tirkes ishindegi sozderdin bәri de tүsinikti torkinin izdestirudin kazheti de zhok siyakty Alajda kejbir til derekterine zhүginsek algashky tirkestegi din kazirgi tүsinigimizdegi dinge religiya katysynyn shamaly ekenin angaruga bolady Қazaktarda kop zhagdajda dini katty deuden gori dinine berik tirkesi zhii koldanylady zhәne mundagy algashky soz kazirgi ugymymyzdagy dinmen kabysyp zhatatyny dau tudyrmajdy Osygan oraj bizdin ojymyzsha dini katty tirkesindegi din dybystyk ozgeriske tүsken parsynyn zhүrek magynasynda koldanylatyn del sozi bolsa kerek Parsysha del zhүrek Ony bylaj kojganda parsy tilinde bizdegi dini kattyga magyna zhagynan sәjkes keletin zhәne del sozinin katysuymen kalyptaskan turakty tirkes te bar del hara katal zhүregi katyp kalgan magynasynda koldanylady Endi osy tirkestegi zheke sozder magynasyna kelsek del zhүrek hara granit Munan kejin granittin tastyn bir tүr ekendigin tas bolgan son onyn katty bolatyndygyn ajtpasa da belgili Қazaktardyn kejde kara zhүrek dep koldanuynyn ozi parsy tilindegi del hara tirkesinin zhartylaj oz tiline audara ajtuy nәtizhesinde kalyptasuy mүmkin Demek zhүrek mejirimsizdigin tastyn granit kattylygyna teneuden tugan Parsynyn del sozi dil kalpynda ertedegi molda kejbir akyndar tilinde koldanylganymen dәl kazirgi kezde zheke turyp ne tirkes kuramynda koldanudan tys kalgan Sondyktan da umytylyp nәtizhesinde ertede kalyptaskan tirkestin ozindegi dil osy kezderde zhii koldanylatyn dinge ajnaldyrylyp tirkestin dini katty kalpyna keluine sebepshi bolgan Ojymyzdy dәleldej tүserlik tagy bir derek kyrgyz tilinde parsynyn del sozi osy kezge dejin dil dybystyk ozgerisimen zheke turyp ta turakty tirkes kuramynda turyp ta koldanyla beredi tili sende dili zhat orys na yazyke med a na serdce led Қyrgyzdyn bul mәtelinin bizdegi tili tәtti dini kattydan magyna zhagynan eshbir ajyrmasy zhok Sojtip Dini katty tili tәtti turakty tirkesi sәl dybystyk ozgeriske ushyragan dili katty tili tәtti degenin bir varianty dej alamyz DerekkozderBes zhүz bes soz Almaty Rauan 1994 zhyl ISBN 5 625 k2459 6Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz