Цезий лат Caesіum Cs элементтердің периодтық жүйесінің Қ тобындағы хим элемент ат н 55 ат м 132 91 сілтілік металдарға ж

Цезий (лат. Caesіum; Cs) — элементтердің периодтық жүйесінің Қ тобындағы хим. элемент, ат. н. 55, ат. м. 132,91; сілтілік металдарға жатады. . Цезийді 1860 ж. неміс ғалымдары Г.Кирхгоф және Р.Бунзен спектроскоп. жолмен ашқан. Ол сирек элементтер қатарына жатады.

55	Ксенон ← Цезий → Барий
Rb ↑ Cs ↓ Fr	Периодическая система элементов 55Cs

Жай заттың сыртқы бейнесі

Өте жұмсақ, тұтқыр күміс сары металл

Атом қасиеті

Атауы, символ, нөмірі

Цезий, 55

Топ типі

Сілтілік металдар

Топ, период, блок

1, 6, s

Атомдық масса
()

132,9054519 м. а. б. (г/моль)

Электрондық конфигурация

[Xe] 6s¹

Қабықшалар бойынша электрондар

2, 8, 18, 18, 8, 1

Атом радиусы

267

Химиялық қасиеттері

235

343

(+1e) 167

0,79 (Полинг шкаласы)

-2,923

Тотығу дәрежелері

0; +1

1-ші: 375,5 (3,89) кДж/моль (эВ)
2-ші: 2234.3 кДж/моль (эВ)
3-ші: 3400 кДж/моль (эВ)

Жай заттың термодинамикалық қасиеттері

Термодинамикалық фаза

Металл

Тығыздық ()

1,873 г/см³

Балқу температурасы

28.7 °C
28.5 °C
28.44°C

Қайнау температурасы

667.6 °C
669.2 °C

2,09 кДж/моль

Булану жылуы

68,3 кДж/моль

32,21 Дж/(K·моль)

Молярлық көлем

70,0 см³/моль

қысымы
$P$ (Па)	1	10	100	1000	10 000	100 000
$T$ (К)	418	469	534	623	750	940

Жай заттың кристаллдық торы

кубтық көлемдік центрленген

6,140 Å

39,2 K

Басқа да қасиеттері

(300 K) 35,9 Вт/(м·К)

1.7 ГПа

Моос қаттылығы

0.2

0.14

7440-46-2

Табиғаттағы табылу

Цезийдің екі минералы (авогадрит, поллуцит) белгілі. Цезий кенін (поллуцит) өндіру бойынша Канада — Танко кен орнында (Оңтүстік-Шығыс Манитоба, Берник-Лейк көлінің солтүстік-батыс жағалауы) цезийдің әлемдік қорының 70% - ға жуығы шоғырланған. Поллуцит Намибия мен Зимбабведе де өндіріледі. Ресейде поллуцит кен орындары Кольск түбегінде, Шығыс Саян мен Забайкальда бар. Поллуцит кен орындары Қазақстанда, Монғолияда және Италияда (Эльба о.) бар, бірақ олардың аз қоры бар және маңызды экономикалық мәні жоқ.

Физикалық қасиеттер

Тұрақты бір изотопы 137Cs(T1/2=33 жыл) бар.Цезий — күміс түсті ақ, өте жұмсақ металл, тығызд. 1,90 г/см3 (20°С-та) , балқу t 28.5 °C, қайнау t 705°С, барлық қосылыстарындағы тотығу дәрежесі +1, хим. қасиеттері жағынан калийге ұқсас, бірақ одан хим. активтігі жоғары.

Химиялық қасиеттер

Ауада өздігінен тұтанып, асқын тотық (Cs2O3) түзеді. Цезийді вакуумде, минералын май немесе керосинде сақтайды. Ол сумен реакцияласып Цезий гидрототығын түзеді және сутек бөледі. Галогендермен тікелей қосылысып, галогенсутек қышқылдарының тұздарын түзеді. Ц.Цезий қосылыстары лепидолит пен поллуциттен алынады. Металл Цезийді 700 — 800°С температурада металл кальциймен Цезий галогенидтерін тотықсыздандыру арқылы алады. Ол фотоэлементтер дайындауда, кейбір қосылыстары медицинада, т.б. қолданылады. Цезий көптеген өсімдіктер және жануарлардың тілінде кездеседі.

Ciлтемелер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том

Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.