Цинь Шихуанди

Цинь Шихуанди, Цинь Ши-хуанди, Ин Чжэн (б.з.б. 258 — 210) — Цинь патшалығының билеушісі (б.з.б. 238 — 221), Қытай императоры (б.з.б. 221 — 210). Билеуші тұқымнан шыққан.

Ши Цинь хуаны, бiрiккен Қытайының Цинь және бiрiншi императорының әулетiнiң негiздеушiсi

Цинь Шихуандидың айналмаларының бағыттары.

22 жасында билікке келген Ин Чжэн 17 жыл бойы бытыраңқылықта өмір сүрген Қытай жерін бір орт-қа бағындыру жолында күрес жүргізді. Б.з.б. 221 ж. Қытайдағы 6 патшалықты өзіне бағындырып, ұлы билеуші — Цинь Шихуанди — “Циньнің бірінші императоры” деген атпен бір орталыққа бағынған біртұтас Қытай мемлекетін құрды. Бұл сол замандағы аса үлкен мемлекет еді. Цинь Шихуанди қатаң тәртіпке, шексіз билікке негізделген әміршілдік жүйе енгізеді. Ол ішкі саясатында егіншілік кәсіпке барынша қолдау көрсетті. Ал қолөнер мен сауда жекеменшік сипатқа ие болды. Мемлекеттің қайтадан ыдырап кетуіне жол бермеу үшін елде бірыңғай заң реформасын жасады. Ортақ ақша жасап, өлшем бірліктерін, жазуды бірыңғай жүйеге келтіреді. Басқыншылық соғыстар мен жат жерлерді басып алу Цинь Шихуандидың сыртқы саясатының негізі болды. *Б.з.б. 221 — 216 ж. соғыс қимылдары негізінен солт. және оңт. бағытта жүрді. Солт-тегі (ғұндар) тайпаларына қарсы жүргізілген соғыстар қорғаныстық сипатта болды. Бұл бағыттағы соғыстар империяның солт. шекараларын нығайту және бұрын айрылып қалған аумақтарды қайтарып алу мақсатын көздеді.

• Б.з.б. 215 ж. Цинь Шихуанди 300 мыңдай әскерін солт-ке жібереді. Цинь әскерлері ғұндарды жеңіп, солт-тегі , және жерлерін қайтарып алды. Сөйтіп, екі жыл ішінде Цинь империясы өзінің құрамына ұзындығы 400 км-ге жуық аумақты қосты. Көшпелілерді біржолата талқандау мүмкін емес еді, сондықтан ол б.з.б. 215 ж. солт-тегі шекара бойында аса үлкен қорған салдыра бастады (қ. Қытай қорғаны). Құрылысқа әскерлермен қатар, қылмысы үшін айыпталғандар, құлдар және қылмысын еңбекпен өтеу міндеткерлігіндегі түрлі адамдар тартылды.
• Б.з.б. 213 жылдың аяғында құрылыс негізінен аяқталады. Бұл алып құрылыс миллионға жуық адамның өмірін қиды.
• Б.з.б. 212 ж. Ұлы Қытай қорғанынан шығысқа қарай, одан оңт-ке Цинь империясының астанасына дейін үлкен жол салынды. Ғұндардан тартып алынған жерлерде 44 әкімш. уезд құрылды. Оған елдің орт. аудандарынан жер аударылғандарды әкеліп қо-ныстандырып, олар мемл. міндеткерліктен 10 жылға босатылды. Ал оңт-те қазіргі Гуандун және Гуанси провинциялары мен Үндіқытай түбегінің солт.-шығысындағы Аулак мемлекетінің юэ тайпаларына қарсы басқыншылық соғыстар жүргізілді. Оңт. өңір Цинь империясын өзінің байлығымен күшті дәрілер жасайтын мүйізтұмсық мүйізі, піл сүйегі, сирек құстардың әшекейлі қауырсындары, маржан тастар, т.б. қызықтырды.

Жаулап алу әрекеттері бес бағытта жүрді:

1. ;
2. ;
3. ;
4. ;
5. бағытталды.

бiрiншi императордың лауазымы..

Алайда б.з.б. 214 ж. юэ тайпалары Аулак мемлекетінің әскерлерімен бірлесе отырып, Цинь армиясын талқандады. Дегенмен, Цинь әскерлері және мемлекетінің солт. бөлігін толығымен басып алды. Басып алынған жерлерде , және округтері құрылды. Ол жерлерге де солтүстіктегідей саясат қолданылып, орт. аудандардан көшіріліп әкелінгендер көптеген жеңілдіктермен қоныстандырылды. Цинь Шихуанди кенеттен қайтыс болып, орнына таққа отырған баласы екінші император төрт жылдай ғана билік құрды. Қарсыластары Цинь Шихуанди қайтыс болғаннан кейін көтеріліске шығып, император отбасын түгелімен жойып жіберді.

Дереккөздер

1. Қазақ Энциклопедиясы, 18 том