Қарақұм

 Басқа мағыналар үшін Қарақұм (айрық) деген бетті қараңыз.

Қарақұм, Түрікмен Қарақұмы (түрікменше – Гарагум) – Орталық Азияда, Түрікменстанның 80%-дай аумағын алып жатқан құмды алқап, шөл. Солтүстік және солтүстік-шығысы , Әмудария аңғары, оңтүстік-шығысы Қарабел және қыраттары, оңтүстігі Копетдаг етегі, батысы Батыс Узбоймен шектелген. Ауданы 350 мың км². Қарақұм солтүстік Унгуз, Орталық және Оңтүстік-шығыс Қарақұмдарға бөлінеді. Жер беті төбелі жазық. Негізінен, осы жерлер арқылы өткен ежелгі Әмудария, оңтүстігінде Мургаб және өзендерімен келген құм шөгінділерінен түзілген. Шөлде тақыр жерлер мен сортаңды қазаншұңқырлар, құм төбелер және қырқалар жиі кездеседі. Оңтүстік-шығыс және Орталық Қарақұмдардағы құмды қырқалардың биіктігі 3 – 30 м.

.

Қарақұмның климаты қоңыржай континенттік. Қаңтар айының орташа температурасы 3°С-тан (оңтүстікте) –5°С-қа (солтүстікте) дейін. Шілдеде орташа температура солтүстігінде 28°С, оңтүстігінде 34°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 60 – 150 мм. Құмды алқаптың солтүстік-шығысымен Әмудария өзені ағып өтеді. Оңтүстік және оңтүстік-батысындағы Мургаб және Теджен өзендері құмға сіңіп кетеді. Эфемерлі өсімдіктер, өлеңшөп, ақ және қара сексеуіл, қараған, астрагал, қылша өседі. Киік, түлкі, қасқыр, қарсақ, шибөрі, т.б. аңдар, бауырымен жорғалаушылар, кемірушілер өте көп; құстардан бозторғай, шіл, т.б. кездеседі. Қарақұм аумағында Түрікменнің негізгі кен байлықтары (газ, мұнай, күкірт) жатыр. Шөлді аумақтың орталық бөлігінен Түрікменбашы (Қарақұм) каналы (ұзындығы 450 км) ағып өтеді. Оңтүстік-шығыс Қарақұмда дүние жүзіндегі ең байырғы және осы аттас қорық бар. Шөлде 6 мыңнан астам құдық орналасқан.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
2. [[Маңғыстау энциклопедиясы]], Алматы, 1997;