Байкөл сах Баай күөл bay köl бай көл кейде Байкал дейді Шығыс Сібірдің оңтүстігіндегі әлемдегі ең терең көл және ең ірі

Байкөл (сах. -{Баай күөл}-, -{bay köl}- — бай көл; кейде Байкал дейді) — Шығыс Сібірдің оңтүстігіндегі әлемдегі ең терең көл және ең ірі тұщы судың табиғи сутоғаны болып табылады. Көл іші мен жағалауы өте бай флора мен фаунасымен ерекшеленеді. Жергілікті тұрғындар тарихи көлді «теңіз» деп атайды.

Морфометрия
Байкөл сах. -{Баай күөл}-, -{Bay köl}-

Теңiз деңгейiнен биіктігі	456—457 м
Өлшемі	636 × 79,5 км
Ауданы	31 722 км²
Көлемі	23 615 км³
Жағалау сызығының ұзындығы	2000 км
Тереңдігі	1642 м
Орташа тереңдігі	744,4 м
Гидрология
Судың тұздылығы	0,120 ‰
Судың мөлдірлігі	40 м
Су алабы
Суды жинау ауданы	571 000 км²
Құятын өзендер	, ,
Орналасуы
53°13′00″ с. е. 107°45′00″ ш. б. / 53.2167° с. е. 107.75° ш. б. / 53.2167; 107.75 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 53°13′00″ с. е. 107°45′00″ ш. б. / 53.2167° с. е. 107.75° ш. б. / 53.2167; 107.75 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Ел	Ресей
Аймақ	Иркутск облысы
Аудан	Ангара
Байкөл
Байкөл Ортаққорда

С.У.Ремезовтың сызба кітабындағы Байкал көлі "*МОРЕ БАЙКАЛЪ"*

Байкөл — Шығыс Сібірдің оңтүстігіндегі тұщы көл. Теңіз деңгейінен 456 м биіктіктегі тауаралық тектоникты ойыста орналасқан. Дүние жүзіндегі аса ірі көлдің қатарына жатады. Ауданы 31,5 мың км², суының көлемі 23,6 мың км³. Ұзындығы 636 км, ені орта есеппен 48 км. Байкал — жер бетіндегі ең терең көл (1620 м), орташа тереңд. 730 м. Көлде дүние жүзіндегі тұщы су қорының (мұздықтарды есептемегенде) 20%-і шоғырланған. Жағасы аз тілімделген. Геофизикалық зерттеулер көл суының астында 6000 метрге жететін шөгінді қабаттың жатқанын көрсетті. Ірі шығанақтары — Баргузин, , , ірі түбегі — . Көлде 27 арал бар, ең үлкені—Ольхон (730 км²). Көлге 336 өзен құяды. Олардың ірілері: , Баргузин, Жоғ. Ангара, , т.б. Бір ғана Ангара өз. ағып шығады. Байкалға құйылатын судың 50%-ы Селенга өзенінен келеді. Ең биік су деңгейі тамыз — қыркүйек, ал ең төмен деңгейі наурыз — сәуір айларында байқалады. Судың беткі қабатының температурасы тамыз айында 9 — 12ӘС-қа дейін көтеріледі. Желтоқсанның соңы мен қаңтардың басында суы қатады, мамырда мұзы ериді. Мұздың қалыңдығы 70 — 115 см-ге дейін барады. Суы өте мөлдір (40 м тереңдіктен көл түбін көруге болады), әрі оттегіне бай. Байкалда жануарлардың 1800, өсімдіктің 600 түрі кездеседі. Жануарлардың 82%-ы эндемиктер (байкал итбалығы, тірі туатын голомянка балығы, байкал түркесі, т.б.). Кәсіптік маңызы бар омул, хариус, т.б. балықтар ауланады. Байкал, Усть-Баргузин, Нижнеангарск порттары аралығында кеме қатынайды. Көл төңірегінде туризм жақсы дамыған. Байкалдың солтүстік-шығыс бөлігі Баргузин қорығының құрамына енеді.

Дереккөздер

Галазий Г. И. Байкал в вопросах и ответах — 1989.
«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;

Сыртқы сілтемелер

Eduard Y. Osipov ., Oleg M. Khlystov. Glaciers and meltwater flux to Lake Baikal during the Last Glacial Maximum // Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 294 (2010) 4–15. Мұрағатталған 12 Қазанның 2017 жылы.

[Галазий_Г._И._Байкал_в_вопросах_и_ответах-1] Галазий Г. И. Байкал в вопросах и ответах — 1989.

[2] «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;