Azərbaycanca
Deutsch
English
Français
Қазақ
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Баскілер (баск Euskaldunak, ис. Vascos, фр. Basques) — Испанияның солтүстігінде және Францияның оңтүстік-батысында Баск жерлерін мекендейтін халық. Жалпы саны 2,5 млн. адам.
| Баск | |
| Euskaldunak | |
 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|---|---|
 Испания | 2,3 млн. |
 Франция | 230 000 |
 Аргентина | 3 млн. |
 Чили | 4,5 млн. |
 Мексика | 2,5 млн. |
 Куба | 1,5 млн. |
 Бразилия | 1 млн. |
| Тілдері | |
| испан тілі, француз тілі, баск тілі | |
| Діні | |
Автоэтнонимі
Васко («баск») сөзі латынның «uasco» сөзінен шыққан (- n негізі, жанама васкон, көпше - васкон) — Римге дейінгі және римдік кезеңде Испанияның Баск елінде өмір сүрген ежелгі васкон халқының атауы.
Эндоэтнонимі
Испанша — «Vascos»; французша — «Basques»; ағылшынша — «Basques»; каталанша — «Bascos»; немісше — «Basken»; италянша — «Baschi»; голландша — «Basken»; португалша — «Bascos»; румынша — «Basci»; түрікше — «Basklar»; орысша — «Баски»; белорусша — «Баскі»; украинша — «Баски»; валлийша — «Basgiaid»; норвегше — «Baskere»; галисийша — «Vascos».
Этнонимі
Кей аңыздарда бұлар аман қалған атланттардың ұрпақтары деген аңыздар бар. Кейбір тарихшылар оларды 3,5 мың жыл бұрын Кавказдан келген және грузиндермен ортақ шыққан деп болжайды. Баскілер Еуропаға кроманьондармен бірге келді деген гипотеза бар. Кейбір зерттеушілер баскілерді Еуропаның солтүстігінде біздің эрамызға дейінгі 8 мың жылдай өмір сүрген тайпалардың ұрпақтары деп санайды.
Нәсілі
Олар ірі европеоид нәсілінің үнді-жерорта теңізі тобына жатады.
Сырт келбеті
Сыртқы ерекшеліктері:
- Биіктігі: орташа
- Дене бітімі: қалыпты
- Шаштың түсі: қоңыр
- Шаш құрылымы: түзу
- Көздің түсі: қоңыр/ашық аралас/көк
- Көз саңылауының көлбеуі: көлденең
- Тері түсі: ашық күңгірт
- Қас пішіні: түзу
- Еріннің қалыңдығы: жұқа
- Мұрын түбі: жоғары
- Бет сүйектерінің ені: тар
- Жақ пішіні: тар
- Маңдай пішіні: тік
- Маңдай биіктігі: жоғары.
Испан баскілері мезоцефалиялық (орташа цефалиялық индекс 78), ал француз баскілері суббрахицефалиялық (орташа индекс шамамен 82). Баскілер – орташа бойлы адамдар (Испанияда орташа бойы 164 см, Францияда 166 см).
Тілі
Баск, испан, француз, тілдерінде (заң жүзінде қабылданған) сөйлейді. Жазуы латын әліпбиіне негізделген. Баск тілі немесе эускара (эускара) оқшауланған палео тілдеріне жатады. Жалпы теорияға сәйкес, ол басқа топтармен байланысы жоқ тәуелсіз тіл.
Жазуы
Бірнеше ғасырлар бойы баск тілінде стандартты орфография болған жоқ, Роман тілдерінің емле ережелері жиі қолданылды. 1964 жылы Корольдік Баск тілі академиясы (Euskaltzaindia) жаңа, нормаланған орфографияны ұсынды, ол қазір барлық жерде дерлік қолданылады.
Латын графикасына негізделген қазіргі жазуы:
Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll LLll Mm Nn Ññ Oo Pp Qq Rr RRrr Ss Tt TSts TXtx TZtz Uu Vv Ww Xx Yy Zz
Діні
Баскілер өте діндар және дінге сенушілердің көбі — католиктер. Ал 18-ші және 19-шы ғасырдың басына дейін бұл адамдар пұтқа табынушылық көзқарастарды ұстанды және бүгінгі күнге дейін олардың өмірінде дәстүрлі сенімге көзқарастар бар. Соңғы жылдары шіркеудің тарихы төмендеді. Қазіргі уақытта, қоғамдық сауалнамаға сәйкес, баскілердің 50% -дан сәл астамы құдайға сенетінін айтады, ал қалғандары агностик немесе атеист. Дінге жас ұрпақ арасында скептицизм (күдікпен қарайтын) айтарлықтай өсуде, ал аға буын дінге көбірек сенеді. 2012 жылы өздерін католик деп санайтын баскілердің үлесі 58,6% құрады, 24,6% дінге сенбейтін және 12,3% баскілер атеистер болды.
Негізгі қоныстану аймағы және халқы
Баск халықтары Испания территориясында – Наварра, Гипускоа, Бискай, Алава провинцияларында, сонымен қатар Франция территориясында – Атлантикалық Пиреней департаментінде тұрады. Испаниядағы баскілер саны 2008 жылы 2360 мың адам, Францияда шамамен 230 мың адам деп бағаланады. Баскілердің ұрпақтары Аргентинада (3 млн адам), Чилиде (4,5 млн адамға дейін), Мексикада (2,5 млн адамға), Кубада (1,5 млн адамға дейін), Бразилияда (1 млн адамға), АҚШ-та және т.б. басқа елдерде тұрады.
Тарихы
Басклердің арғы тектері — , , тайпалары. Орта ғасырларда солтүстік бөлігі Франция, оңтүстігіндегілер Кастилия ықпалында болғанымен, өздерінің , дәстүрін, тілін, мәдениетін сақтап қалды. Рим билігі кезінде олар өз тілдерін сақтай отырып, романизацияға қарсы тұрды.
Үнемі жаулап алушыларға қарсы тұруға мәжбүр болған (орта ғасырда солтүстік басктар Францияның, оңтүстігі - Кастилияның саяси ықпалы аймағында болды), басктлер азаттық күреске ықпал еткен көптеген қауымдық дәстүрлерді сақтап қалды.
XIX ғасырдың аяғында Испанияда үлкен ауқымға жеткен басклердің ұлттық қозғалысы қалыптасты. Республикалық Испанияда үш провинция кіретін Баск елі (Наваррасыз) автономияға ие болды (1936-37). 1940-1950 жылдары испанизация күшейе түсті. Баск еліне Испанияның басқа аудандарынан жүздеген мың қоныс аударушылардың келуінің арқасында өнеркәсіпте жұмыс істеу үшін испан тілді элемент күшейе түсті.
1960-1970 жылдары туған жердің мәдениеті мен тарихына қызығушылық күрт өсті, жеке баск тіліндегі мектептер тез тарай бастады. 1970-ші жылдары оны бұқаралық ақпарат құралдары қолдана бастады. 1970-1980 жылдардың тоғысында Баск елі, одан кейін Наварра автономиялық мәртебеге ие болды.
Кәсібі
Негізгі ауыл шаруашылығы дақылы жүгері (баскілер оны Еуропада алғашқылардың бірі болып игерген), бау-бақша, жүзім шаруашылығы, мал шаруашылығы дамыған, ал ертеде теңіз балық аулау, кит аулау, кеме қатынасы дамыған. Баскілер балық аулап қана қоймай, киттерді де аулаған. XII ғасырға қарай бұл сауда олар үшін ең маңыздыларының біріне айналды. Бастапқыда кит аулаушылар Бискай шығанағын игеріп, олар теңізге жақсы көрінетін жағалау бойына мұнаралар тұрғызды. Су бетінде кит байқалған бойда аңшылар қайықтарға тиеліп, олжаға қарай жүзді. XIV ғасырдан бастап баскілер Британ аралдарының айналасындағы суларды игерді, ал екі ғасырдан кейін балық аулау географиясы одан да кеңейе түсті: кит аулаушылар Исландия мен Ньюфаундленд жағалауларына жетті. Бүгінде олардың қатысуы ХХ ғасырда Солтүстік Америкада табылған кемелердің қалдықтарымен, сондай-ақ Сент-Пьер Мен Микелон архипелагының Елтаңбасымен еске түседі, оның элементі Баск елінің туы болды.
Баск халқының ең танымал халықтық қолөнерінің бірі - дәстүрлі қолөнер бұйымдарын жасау. Баскілер былғарыдан, ағаштан, металдан және басқа материалдардан зергерлік бұйымдар жасауды біледі. Олар сондай-ақ киім, кілем және үй декоры сияқты әдемі тоқылған бұйымдарды жасап, тоқу шеберлігімен танымал.
Тұрмыс салты
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Баск қонысының шашыраңқы түрде келеді. Екі немесе үш қабатты, толығымен немесе ішінара тастан жасалған, көбінесе әктелген және балкондармен, жабық галереялармен және карниздермен безендірілген, төбесі (кейде өте тік) шифер немесе плиткамен жабылған. Жоғарғы қабаттарда тұрғын үй және қосалқы бөлмелер бар.
Дәстүрлі киімдері
Ұлттық киім тұтастай күнделікті қолданыстан шығып қалды. Оны тек халықтық мерекелерде, дәстүрлі карнавалдарда көруге болады. Қоныстарына байланысты ұлттық киім үлгілері де әр түрлі. Наваррада әйелдер алтын, күміс жіптермен тігілген қысқа қара күртеше, көгілдір көйлек киіп, мойындарына алтын, күміс алқа-моншақтар, бастарына жібек бант тағады. Қыздары жеңі кең ақ көйлектің сыртынан қынама белтартқыш киеді. Ер адамдары балағы тізелікке жететін қысқа қара шалбар, күміс түймелі күртеше, қысқа жүн шұлық, былғарыдан тігілген кебіс киеді.
Баскілердің бас киімі көптеген еуропалық елдердегідей: қара, көк, қызыл немесе ақ түсті матадан жасалған жалпақ берет (боина). Беретті кішкентай ұлдардан бастап үлкендерге дейін барлық ер адамдар дәстүрлі костюммен де, күртешелермен де үйлестіре киеді. Испанияда ерлер мен әйелдерге альпаргаттар аяқ киім ретінде жиі қолданылады. Баск әйелдерінің дәстүрлі бас киімі - ақ орамал. XVIII ғасырға дейін жас әйелдер әртүрлі және өте сәнді стильдегі шалма түрінде ақ материалдың бір бөлігін бастарына ораған. Қазіргі уақытта орамалдың түйіні бастың артқы жағында, маңдайда немесе иек астында бекітіледі, ал артқы ұшы арқаға еркін ілінеді. Сырт киімдердің көне үлгілері, дөрекі жүн матадан, қой немесе ешкі терісінен тігілген киімдер, әсіресе бақташылар арасында сақталған.
Дәстүрлі тағамдары
Баск асханасының ерекшелігі Испания мен Францияның тағамдарының дәстүрлерінің үйлесуі болып табылады. Баск тағамдары балық тағамдары мен теңіз өнімдерінен жасалған тағамдарға негізделген. Еттен, сиыр еті шошқа етіне қарағанда жиі тұтынылады. Баск асханасының рецепттерінде шөптер мен хош иісті дәмдеуіштер қалыпты қолданылуы бар.
Дәстүрлі Баск тағамдары бидай мен жүгері нанынан, сүттен, қой ірімшігінен, шошқа етінен жасалған түрлі тағамдардан тұрды. Бұрышпен мол дәмдеуіштермен көкөніс қоспаларын дайындайды. Баск елінің аумағында өндірілетін және өсетін кейбір өнімдер мен азық-түлік шикізаты негізінен өз аймақтарында кең таралған. Мәселен, Баск тағамдарын дайындауда Толоса қара бұршақтары, Орозко хоризо шұжығы, Идиасабал қой ірімшігі, Герника жасыл бұрышы, теңіз ұлулары, Гетариядан құрғақ ақ шарап және Байонна шөп ликері.
Дәстүрлі баск рецептері теңіз өнімдеріне бай. Мұнда олар сарымсақ пен чили бұрышымен қуырылған жыланбалықтан тұратын Ангулас деп аталатын тағам дайындайды. Өз шырынындағы трескадан немесе паприка қосылған тұздықтағы бискей стиліндегі треска, «Сия» соусындағы кеспе балық өте дәмді болып келеді. Тәтті Баск тағамдарынан ешкі сүтінен жасалған десертті (Куажада), қамырға, кілегейге және карамельге негізделген тәтті Гоксу десертін атап айтуға болады. Сусындардан ең көп таралғаны - алма сидрі.
Фольклоры
Баск фольклоры - бұл халықтың тарихын, мәдениетін және дәстүрін көрсететін ерекше және бай мұра.
Баск фольклорында көптеген дәстүрлер, әдет-ғұрыптар мен нанымдар бар. Ең танымалдарының бірі - жыл сайын Памплона қаласында өтетін Сан-Фермин фестивалі. Бұл мерекеде адамдар өгіздерден қала көшелерімен жүгіреді, бұл ерлік пен батылдықтың белгісі.
Баск фольклорында би мен музыка да маңызды орын алады. Мысалы, триструны баск аспабының сүйемелдеуімен орындалатын арагон биі. Баск фольклорының ең қызықты элементтерінің бірі - мифтер мен аңыздар. «Мачичеро» туралы аңызда тауда өмір сүріп, адамдарға көмектесетін тіршілік иесі туралы айтылады. Сондай-ақ баск фольклорында Рождествоны тойлауға байланысты әдет-ғұрыптар маңызды орын алады. Мысалы, «Агуаз» дәстүрінде балалардың үй-үйді аралап, ән шырқап, оның орнына тәттілер мен сыйлықтар алуы.
Танымал тұлғалары
- III Санчо — 1004 жылдан бастап 1035 жылға дейін Наварра елінің патшасы.
- Хуан Себастьян Элькано — испандық теңізші, баск отбасында туған.
- Игнатий де Лойола — Рим-католиктік әулие, иезуит орденінің негізін қалаушы, Баск елінде туған.
- Франциск Ксаверий — католиктік әулие және миссионер.
- Лопе де Агирре — конкистадор, Баск елінде туған.
- Фаусто Эльхуяр — испан химигі, француз тектес баск.
- Томас де Сумалакарреги — испан карлистерінің жетекшісі.
- Арно Мишель д’Аббади — франциялық зерттеуші, географ, этнолог, лингвист және астроном, әке жағынан баскілік.
- Хулиан Гайарре — испандық опера әншісі (тенор).
- Пабло Сарасате — испандық скрипкашы және композитор.
- Пио Бароха — испан жазушысы, романист.
- Рене Кассен — француз заңгері және қоғам қайраткері.
- Хорхе Отейса — испан (баск) мүсіншісі.
- Пит Сенарруса — саясаткер, Айдахо штатының Мемлекеттік хатшысы, баск иммигранттарының ұлы.
- Эдуардо Чиллида — испан (баск) мүсіншісі.
- Долорес Ибаррури — испан және халықаралық жұмысшы қозғалысының қайраткері.
- Джон Гараменди — американдық кәсіпкер, саясаткер және Демократиялық партияның мүшесі.
- Бернардо Ачага — баск жазушысы, қазіргі баск әдебиетінің ең ірі өкілі.
- Леопольд Эйартц — француз ғарышкері - CNES зерттеушісі.
- Мигель Индурайн — испаниялық велосипедші.
- Хосе Мария Оласабаль — баскілік кәсіби гольф ойыншысы (Испания).
- Эдурне Пасабан — испандық альпинист.
- Иманоль Аринордоки — баск тектес француз регби ойыншысы.
- Хаби Алонсо — испан кәсіби футболшысы.
Бейнетаспалар
- https://yandex.kz/video/preview/7797580813337167507 Баскілердің – шығу тегі, өзіндік ерекшелігі және гетерогенділігі. Генетикалық тарих
- https://yandex.kz/video/preview/6288870147910365739 Баскілер кімдер?
- https://yandex.kz/video/preview/17119406873085756185 Баскілер кімдер?
- https://yandex.kz/video/preview/12826177504752884918 Баскілер — әлемдегі шағын халықтар. Баск елі
- https://yandex.kz/video/preview/10730744349383295581 Баск елі. Оңтүстік-Шығыс Франция.
Сілтеме
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Баскілер
Дереккөздер
- Баскілер — Euskaldunak. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Баск елінің тарихы. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Европеоид нәсілінің антропологиялық типтері. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Баскілердің нәсілдік түрі. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Испан баскілері қалай және қайдан пайда болды. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Баск тілінің фонологиясы. Тексерілді, 11 маусым 2024.
- Баск елі:-дәстүрлер, фестивальдар және жергілікті тұрғындардың менталитеті. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Баскілер. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Баскілер. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Кожановский А.Н. Баскілер. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Баскілер - Еуропадағы ең жұмбақ халық. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер. Халық қолөнері. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 82. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- Баск ұлттық киімдері. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Баск асханасы. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер. Фольклор. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Ресей энциклопедиясы 2004-2017. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Хуан Элькано. Магеллан үшін бірінші айналымды аяқтады. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Игнатий де Лойола. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Франциск Ксаверий. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Лопе де Агирре. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Фаусто Эльхуяр. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Томас де Сумалакарреги. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Арно Мишель д’Аббади. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Хулиан Гайарре. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Пабло Сарасате. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Пио Бароха. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Рене Кассен. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Хорхе Отейса. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Пит Сенарруса. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Эдуардо Чиллида. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Долорес Ибаррури. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Джон Гараменди. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Бернардо Ачага. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Леопольд Эйартц. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Мигель Индурайн. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Хосе Мария Оласабаль. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Эдурне Пасабан. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Иманоль Аринордоки. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
- Хаби Алонсо. Тексерілді, 31 желтоқсан 2024.
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Baskiler bask Euskaldunak is Vascos fr Basques Ispaniyanyn soltүstiginde zhәne Franciyanyn ontүstik batysynda Bask zherlerin mekendejtin halyk Zhalpy sany 2 5 mln adam BaskEuskaldunakEn kop taralgan ajmaktar Ispaniya2 3 mln Franciya230 000 Argentina3 mln Chili4 5 mln Meksika2 5 mln Kuba1 5 mln Braziliya1 mln Tilderiispan tili francuz tili bask tiliDinikatolicizmAvtoetnonimiVasko bask sozi latynnyn uasco sozinen shykkan n negizi zhanama vaskon kopshe vaskon Rimge dejingi zhәne rimdik kezende Ispaniyanyn Bask elinde omir sүrgen ezhelgi vaskon halkynyn atauy EndoetnonimiIspansha Vascos francuzsha Basques agylshynsha Basques katalansha Bascos nemisshe Basken italyansha Baschi gollandsha Basken portugalsha Bascos rumynsha Basci tүrikshe Basklar oryssha Baski belorussha Baski ukrainsha Baski vallijsha Basgiaid norvegshe Baskere galisijsha Vascos EtnonimiKej anyzdarda bular aman kalgan atlanttardyn urpaktary degen anyzdar bar Kejbir tarihshylar olardy 3 5 myn zhyl buryn Kavkazdan kelgen zhәne gruzindermen ortak shykkan dep bolzhajdy Baskiler Europaga kromanondarmen birge keldi degen gipoteza bar Kejbir zertteushiler baskilerdi Europanyn soltүstiginde bizdin eramyzga dejingi 8 myn zhyldaj omir sүrgen tajpalardyn urpaktary dep sanajdy NәsiliOlar iri evropeoid nәsilinin үndi zherorta tenizi tobyna zhatady Syrt kelbetiSyrtky erekshelikteri Biiktigi ortasha Dene bitimi kalypty Shashtyn tүsi konyr Shash kurylymy tүzu Kozdin tүsi konyr ashyk aralas kok Koz sanylauynyn kolbeui koldenen Teri tүsi ashyk kүngirt Қas pishini tүzu Erinnin kalyndygy zhuka Muryn tүbi zhogary Bet sүjekterinin eni tar Zhak pishini tar Mandaj pishini tik Mandaj biiktigi zhogary Ispan baskileri mezocefaliyalyk ortasha cefaliyalyk indeks 78 al francuz baskileri subbrahicefaliyalyk ortasha indeks shamamen 82 Baskiler ortasha bojly adamdar Ispaniyada ortasha bojy 164 sm Franciyada 166 sm Tili source source source source source source source Bask tili Bask ispan francuz tilderinde zan zhүzinde kabyldangan sojlejdi Zhazuy latyn әlipbiine negizdelgen Bask tili nemese euskara euskara okshaulangan paleo tilderine zhatady Zhalpy teoriyaga sәjkes ol baska toptarmen bajlanysy zhok tәuelsiz til ZhazuyBirneshe gasyrlar bojy bask tilinde standartty orfografiya bolgan zhok Roman tilderinin emle erezheleri zhii koldanyldy 1964 zhyly Koroldik Bask tili akademiyasy Euskaltzaindia zhana normalangan orfografiyany usyndy ol kazir barlyk zherde derlik koldanylady Latyn grafikasyna negizdelgen kazirgi zhazuy Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll LLll Mm Nn Nn Oo Pp Qq Rr RRrr Ss Tt TSts TXtx TZtz Uu Vv Ww Xx Yy ZzDiniBaskiler ote dindar zhәne dinge senushilerdin kobi katolikter Al 18 shi zhәne 19 shy gasyrdyn basyna dejin bul adamdar putka tabynushylyk kozkarastardy ustandy zhәne bүgingi kүnge dejin olardyn omirinde dәstүrli senimge kozkarastar bar Songy zhyldary shirkeudin tarihy tomendedi Қazirgi uakytta kogamdyk saualnamaga sәjkes baskilerdin 50 dan sәl astamy kudajga senetinin ajtady al kalgandary agnostik nemese ateist Dinge zhas urpak arasynda skepticizm kүdikpen karajtyn ajtarlyktaj osude al aga buyn dinge kobirek senedi 2012 zhyly ozderin katolik dep sanajtyn baskilerdin үlesi 58 6 kurady 24 6 dinge senbejtin zhәne 12 3 baskiler ateister boldy Negizgi konystanu ajmagy zhәne halkyBask halyktary Ispaniya territoriyasynda Navarra Gipuskoa Biskaj Alava provinciyalarynda sonymen katar Franciya territoriyasynda Atlantikalyk Pirenej departamentinde turady Ispaniyadagy baskiler sany 2008 zhyly 2360 myn adam Franciyada shamamen 230 myn adam dep bagalanady Baskilerdin urpaktary Argentinada 3 mln adam Chilide 4 5 mln adamga dejin Meksikada 2 5 mln adamga Kubada 1 5 mln adamga dejin Braziliyada 1 mln adamga AҚSh ta zhәne t b baska elderde turady TarihyBasklerdin argy tekteri tajpalary Orta gasyrlarda soltүstik boligi Franciya ontүstigindegiler Kastiliya ykpalynda bolganymen ozderinin dәstүrin tilin mәdenietin saktap kaldy Rim biligi kezinde olar oz tilderin saktaj otyryp romanizaciyaga karsy turdy 16 gasyrdagy aga bask әjelderi Үnemi zhaulap alushylarga karsy turuga mәzhbүr bolgan orta gasyrda soltүstik basktar Franciyanyn ontүstigi Kastiliyanyn sayasi ykpaly ajmagynda boldy basktler azattyk kүreske ykpal etken koptegen kauymdyk dәstүrlerdi saktap kaldy XIX gasyrdyn ayagynda Ispaniyada үlken aukymga zhetken basklerdin ulttyk kozgalysy kalyptasty Respublikalyk Ispaniyada үsh provinciya kiretin Bask eli Navarrasyz avtonomiyaga ie boldy 1936 37 1940 1950 zhyldary ispanizaciya kүsheje tүsti Bask eline Ispaniyanyn baska audandarynan zhүzdegen myn konys audarushylardyn keluinin arkasynda onerkәsipte zhumys isteu үshin ispan tildi element kүsheje tүsti 1960 1970 zhyldary tugan zherdin mәdenieti men tarihyna kyzygushylyk kүrt osti zheke bask tilindegi mektepter tez taraj bastady 1970 shi zhyldary ony bukaralyk akparat kuraldary koldana bastady 1970 1980 zhyldardyn togysynda Bask eli odan kejin Navarra avtonomiyalyk mәrtebege ie boldy KәsibiNegizgi auyl sharuashylygy dakyly zhүgeri baskiler ony Europada algashkylardyn biri bolyp igergen bau baksha zhүzim sharuashylygy mal sharuashylygy damygan al ertede teniz balyk aulau kit aulau keme katynasy damygan Baskiler balyk aulap kana kojmaj kitterdi de aulagan XII gasyrga karaj bul sauda olar үshin en manyzdylarynyn birine ajnaldy Bastapkyda kit aulaushylar Biskaj shyganagyn igerip olar tenizge zhaksy korinetin zhagalau bojyna munaralar turgyzdy Su betinde kit bajkalgan bojda anshylar kajyktarga tielip olzhaga karaj zhүzdi XIV gasyrdan bastap baskiler Britan araldarynyn ajnalasyndagy sulardy igerdi al eki gasyrdan kejin balyk aulau geografiyasy odan da keneje tүsti kit aulaushylar Islandiya men Nyufaundlend zhagalaularyna zhetti Bүginde olardyn katysuy HH gasyrda Soltүstik Amerikada tabylgan kemelerdin kaldyktarymen sondaj ak Sent Per Men Mikelon arhipelagynyn Eltanbasymen eske tүsedi onyn elementi Bask elinin tuy boldy Bask halkynyn en tanymal halyktyk kolonerinin biri dәstүrli koloner bujymdaryn zhasau Baskiler bylgarydan agashtan metaldan zhәne baska materialdardan zergerlik bujymdar zhasaudy biledi Olar sondaj ak kiim kilem zhәne үj dekory siyakty әdemi tokylgan bujymdardy zhasap toku sheberligimen tanymal Turmys saltyEldi mekenderi men dәstүrli baspanalary Navarranyn soltүstigindegi baskiler үji Bask konysynyn shashyranky tүrde keledi Eki nemese үsh kabatty tolygymen nemese ishinara tastan zhasalgan kobinese әktelgen zhәne balkondarmen zhabyk galereyalarmen zhәne karnizdermen bezendirilgen tobesi kejde ote tik shifer nemese plitkamen zhabylgan Zhogargy kabattarda turgyn үj zhәne kosalky bolmeler bar Dәstүrli kiimderi Ұlttyk kiim tutastaj kүndelikti koldanystan shygyp kaldy Ony tek halyktyk merekelerde dәstүrli karnavaldarda koruge bolady Қonystaryna bajlanysty ulttyk kiim үlgileri de әr tүrli Navarrada әjelder altyn kүmis zhiptermen tigilgen kyska kara kүrteshe kogildir kojlek kiip mojyndaryna altyn kүmis alka monshaktar bastaryna zhibek bant tagady Қyzdary zheni ken ak kojlektin syrtynan kynama beltartkysh kiedi Er adamdary balagy tizelikke zhetetin kyska kara shalbar kүmis tүjmeli kүrteshe kyska zhүn shulyk bylgarydan tigilgen kebis kiedi Baskilerdin bas kiimi koptegen europalyk elderdegidej kara kok kyzyl nemese ak tүsti matadan zhasalgan zhalpak beret boina Beretti kishkentaj uldardan bastap үlkenderge dejin barlyk er adamdar dәstүrli kostyummen de kүrteshelermen de үjlestire kiedi Ispaniyada erler men әjelderge alpargattar ayak kiim retinde zhii koldanylady Bask әjelderinin dәstүrli bas kiimi ak oramal XVIII gasyrga dejin zhas әjelder әrtүrli zhәne ote sәndi stildegi shalma tүrinde ak materialdyn bir boligin bastaryna oragan Қazirgi uakytta oramaldyn tүjini bastyn artky zhagynda mandajda nemese iek astynda bekitiledi al artky ushy arkaga erkin ilinedi Syrt kiimderdin kone үlgileri doreki zhүn matadan koj nemese eshki terisinen tigilgen kiimder әsirese baktashylar arasynda saktalgan Dәstүrli tagamdary Bask ashanasynyn ereksheligi Ispaniya men Franciyanyn tagamdarynyn dәstүrlerinin үjlesui bolyp tabylady Bask tagamdary balyk tagamdary men teniz onimderinen zhasalgan tagamdarga negizdelgen Etten siyr eti shoshka etine karaganda zhii tutynylady Bask ashanasynyn receptterinde shopter men hosh iisti dәmdeuishter kalypty koldanyluy bar Marmitako balyktan zhasalgan tagam Dәstүrli Bask tagamdary bidaj men zhүgeri nanynan sүtten koj irimshiginen shoshka etinen zhasalgan tүrli tagamdardan turdy Buryshpen mol dәmdeuishtermen kokonis kospalaryn dajyndajdy Bask elinin aumagynda ondiriletin zhәne osetin kejbir onimder men azyk tүlik shikizaty negizinen oz ajmaktarynda ken taralgan Mәselen Bask tagamdaryn dajyndauda Tolosa kara burshaktary Orozko horizo shuzhygy Idiasabal koj irimshigi Gernika zhasyl buryshy teniz ululary Getariyadan kurgak ak sharap zhәne Bajonna shop likeri Dәstүrli bask recepteri teniz onimderine baj Munda olar sarymsak pen chili buryshymen kuyrylgan zhylanbalyktan turatyn Angulas dep atalatyn tagam dajyndajdy Өz shyrynyndagy treskadan nemese paprika kosylgan tuzdyktagy biskej stilindegi treska Siya sousyndagy kespe balyk ote dәmdi bolyp keledi Tәtti Bask tagamdarynan eshki sүtinen zhasalgan desertti Kuazhada kamyrga kilegejge zhәne karamelge negizdelgen tәtti Goksu desertin atap ajtuga bolady Susyndardan en kop taralgany alma sidri Folklory Bask folklory bul halyktyn tarihyn mәdenietin zhәne dәstүrin korsetetin erekshe zhәne baj mura Bask folklorynda koptegen dәstүrler әdet guryptar men nanymdar bar En tanymaldarynyn biri zhyl sajyn Pamplona kalasynda otetin San Fermin festivali Bul merekede adamdar ogizderden kala koshelerimen zhүgiredi bul erlik pen batyldyktyn belgisi Bask folklorynda bi men muzyka da manyzdy oryn alady Mysaly tristruny bask aspabynyn sүjemeldeuimen oryndalatyn aragon bii Bask folklorynyn en kyzykty elementterinin biri mifter men anyzdar Machichero turaly anyzda tauda omir sүrip adamdarga komektesetin tirshilik iesi turaly ajtylady Sondaj ak bask folklorynda Rozhdestvony tojlauga bajlanysty әdet guryptar manyzdy oryn alady Mysaly Aguaz dәstүrinde balalardyn үj үjdi aralap әn shyrkap onyn ornyna tәttiler men syjlyktar aluy Tanymal tulgalary1 katar III Sancho Huan Sebastyan Elkano Ignatij de Lojola Francisk Ksaverij Lope de Agirre Fausto Elhuyar 2 shi katar Tomas de Sumalakarregi Arno Mishel d Abbadi Hulian Gajarre Pablo Sarasate Pio Baroha Rene Kassen 3 shi katar Horhe Otejsa Pit Senarrusa Eduardo Chillida Dolores Ibarruri Dzhon Garamendi Bernardo Achaga 4 shi katar Leopold Ejartc Migel Indurajn Hose Mariya Olasabal Edurne Pasaban Imanol Arinordoki Habi Alonso III Sancho 1004 zhyldan bastap 1035 zhylga dejin Navarra elinin patshasy Huan Sebastyan Elkano ispandyk tenizshi bask otbasynda tugan Ignatij de Lojola Rim katoliktik әulie iezuit ordeninin negizin kalaushy Bask elinde tugan Francisk Ksaverij katoliktik әulie zhәne missioner Lope de Agirre konkistador Bask elinde tugan Fausto Elhuyar ispan himigi francuz tektes bask Tomas de Sumalakarregi ispan karlisterinin zhetekshisi Arno Mishel d Abbadi franciyalyk zertteushi geograf etnolog lingvist zhәne astronom әke zhagynan baskilik Hulian Gajarre ispandyk opera әnshisi tenor Pablo Sarasate ispandyk skripkashy zhәne kompozitor Pio Baroha ispan zhazushysy romanist Rene Kassen francuz zangeri zhәne kogam kajratkeri Horhe Otejsa ispan bask mүsinshisi Pit Senarrusa sayasatker Ajdaho shtatynyn Memlekettik hatshysy bask immigranttarynyn uly Eduardo Chillida ispan bask mүsinshisi Dolores Ibarruri ispan zhәne halykaralyk zhumysshy kozgalysynyn kajratkeri Dzhon Garamendi amerikandyk kәsipker sayasatker zhәne Demokratiyalyk partiyanyn mүshesi Bernardo Achaga bask zhazushysy kazirgi bask әdebietinin en iri okili Leopold Ejartc francuz garyshkeri CNES zertteushisi Migel Indurajn ispaniyalyk velosipedshi Hose Mariya Olasabal baskilik kәsibi golf ojynshysy Ispaniya Edurne Pasaban ispandyk alpinist Imanol Arinordoki bask tektes francuz regbi ojynshysy Habi Alonso ispan kәsibi futbolshysy Bejnetaspalarhttps yandex kz video preview 7797580813337167507 Baskilerdin shygu tegi ozindik ereksheligi zhәne geterogendiligi Genetikalyk tarih https yandex kz video preview 6288870147910365739 Baskiler kimder https yandex kz video preview 17119406873085756185 Baskiler kimder https yandex kz video preview 12826177504752884918 Baskiler әlemdegi shagyn halyktar Bask eli https yandex kz video preview 10730744349383295581 Bask eli Ontүstik Shygys Franciya SiltemeOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar BaskilerDerekkozderBaskiler Euskaldunak Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Bask elinin tarihy Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Evropeoid nәsilinin antropologiyalyk tipteri Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Baskilerdin nәsildik tүri Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Ispan baskileri kalaj zhәne kajdan pajda boldy Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Bask tilinin fonologiyasy Tekserildi 11 mausym 2024 Bask eli dәstүrler festivaldar zhәne zhergilikti turgyndardyn mentaliteti Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Baskiler Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Baskiler Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Kozhanovskij A N Baskiler Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Baskiler Europadagy en zhumbak halyk Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Әdet guryptar men dәstүrler Halyk koloneri Tekserildi 31 zheltoksan 2024 V A Tishkov Dүnie zhүzindegi halyktar men dinder Enciklopediya Moskva Үlken Resej enciklopediyasy 1999 B 82 930 b 100 000 taralym ISBN 5 85270 155 6 Bask ulttyk kiimderi Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Bask ashanasy Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Әdet guryptar men dәstүrler Folklor Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Resej enciklopediyasy 2004 2017 Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Huan Elkano Magellan үshin birinshi ajnalymdy ayaktady Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Ignatij de Lojola Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Francisk Ksaverij Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Lope de Agirre Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Fausto Elhuyar Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Tomas de Sumalakarregi Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Arno Mishel d Abbadi Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Hulian Gajarre Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Pablo Sarasate Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Pio Baroha Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Rene Kassen Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Horhe Otejsa Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Pit Senarrusa Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Eduardo Chillida Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Dolores Ibarruri Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Dzhon Garamendi Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Bernardo Achaga Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Leopold Ejartc Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Migel Indurajn Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Hose Mariya Olasabal Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Edurne Pasaban Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Imanol Arinordoki Tekserildi 31 zheltoksan 2024 Habi Alonso Tekserildi 31 zheltoksan 2024