Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Жем (Ембі) – Каспий алабындағы өзен.
| Жем өзені | |
|---|---|
 Жем (Ембі) өзені (1900 жылғы) | |
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 712 км |
| Су алабының ауданы | 40400 км² |
| Су алабы | Каспий теңізі |
| Су ағысы | |
| Бастауы | Мұғалжар тауының оңтүстік-батыс беткейінен басталатын Жанай және Жалаңаш өзендерінің қосылған жері |
| • Координаттары | 49°10′ с. е. 58°45′ ш. б. / 49.167° с. е. 58.750° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | Каспий теңізіне жетпей тартылып қалады. |
| • Координаттары | 46°45′ с. е. 53°10′ ш. б. / 46.750° с. е. 53.167° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 46°45′ с. е. 53°10′ ш. б. / 46.750° с. е. 53.167° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Орналасуы | |
| Ел | Қазақстан |
| Аймақ | Ақтөбе облысы, Атырау облысы |
| Ортаққордағы санаты: Жем өзені | |
Басқа мағыналар үшін Жем деген бетті қараңыз.Географиялық орны
Ақтөбе және Атырау облыстары жерімен ағып өтеді. Ұзындығы 712 км, су жиналатын алабы 40 мың км²-ге жуық. Каспий теңізі бассейніне жататын ірі өзендердің бірі. А.Левшиннің жазбалары бойынша, бұл өзеннің орта ғасырларда Гем деп аталғаны белгілі.
Этимологиясы
Жем топонимінің негізінде шығыс түркі тілдеріндегі кем/гем "өзен" гидронимдік термині жатқанын барлық зерттеушілер мойындайды (А.Левшин, В.Радлов, А.Әбдірахманов, Т.Жанұзақ т.б.). Бүкіл алтай, орал, үндіевропа тілдеріне тараған кан/кен/ген географиялық терминінің қазақ тілінде жем аталуы заңды құбылыс және өте көне дәуірде, өзенді - өзен, тауды - тау деп атайтын дәуірде пайда болғанын білдіреді. Профессор Т.Жанұзақтың айтуынша, Жем тарихи атауының Эмба > Ембі аталып жүруі дұрыс емес. Топонимжасамның негізгі міндеттерінің бірі – тарихи атауларды сақтап қалу, заңды орнына қайтару екені белгілі.
Бастауы
Мұғалжар тауының 365 м-лік оңтүстік-батыс беткейінен басталатын Жанай және Жалаңаш өзендерінің қосылған жерінен бастау алады. Каспий ойпатының шығысын бойлай ағады. Каспий теңізіне жетпей тартылып қалады.
Гидрологиясы, сипаты
Аңғары жоғарғы және орта ағысында жақсы байқалады. Төменгі ағысында тармақтар арқылы жалғасқан шағын шөл және сор тізбектерге айналған. Жағалауы құм және саз жыныстарынан түзілген. Арнасы ирелең келеді, көбіне қарасуларға бөлініп қалады.
Басты салалары: Темір, Атжақсы. Негізінен қар суымен толығады. Жылдық орташа ағысы (Дүйсеке ағысы тұсында) 488 млн. м3, орташа жылдық су ағымы Жанбике ағысы тұсында 11,3 м3/с. Қарашада суы қатып, сәуірде ериді. Өзенде алабұға, сазан, қамыс-қорысты жерде ондатр кездеседі. Жағасында Құлсары , Ақкиізтоғай елді мекендері орналасқан. Минералдылығы көктемде 400 мг/л, ең төменгі деңгейі кезінде 1500 мг/л. Жем ауыз су ретінде шабындық суғаруға, жайылым суландыруға пайдаланылады.
Бастауынан сағаға дейінгі жалпы құламасы 390 м. Су ағынының 96%-ы, өзен сағасында 100%-ға дейінгі мөлшері су тасуы кезінде қалыптасады.
Дереккөздер
- Дүйсен Жүнісов Өзен-көл атаулары — Алматы: "Қазақстан", 1991. — 128 б. — ISBN 5-615-00842-2.
- Б.Бияров Жер-су аттарының сөзжасамдық үлгілері:монография — Алматы: "Мемлекеттік тілді дамыту институты", 2012. — Б. 131-132. — 460 б. — 1000 таралым. — ISBN 978-601-7206-35-2.
- Қазақ энциклопедиясы, 3 том
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Zhem Embi Kaspij alabyndagy ozen Zhem ozeniZhem Embi ozeni 1900 zhylgy SipattamasyҰzyndygy 712 kmSu alabynyn audany 40400 km Su alaby Kaspij teniziSu agysyBastauy Mugalzhar tauynyn ontүstik batys betkejinen bastalatyn Zhanaj zhәne Zhalanash ozenderinin kosylgan zheri Koordinattary 49 10 s e 58 45 sh b 49 167 s e 58 750 sh b 49 167 58 750 G O Ya T Sagasy Kaspij tenizine zhetpej tartylyp kalady Koordinattary 46 45 s e 53 10 sh b 46 750 s e 53 167 sh b 46 750 53 167 G O Ya Koordinattar 46 45 s e 53 10 sh b 46 750 s e 53 167 sh b 46 750 53 167 G O Ya T OrnalasuyEl ҚazakstanAjmak Aktobe oblysy Atyrau oblysyOrtakkordagy sanaty Zhem ozeni Baska magynalar үshin Zhem degen betti karanyz Geografiyalyk ornyAktobe zhәne Atyrau oblystary zherimen agyp otedi Ұzyndygy 712 km su zhinalatyn alaby 40 myn km ge zhuyk Kaspij tenizi bassejnine zhatatyn iri ozenderdin biri A Levshinnin zhazbalary bojynsha bul ozennin orta gasyrlarda Gem dep atalgany belgili EtimologiyasyZhem toponiminin negizinde shygys tүrki tilderindegi kem gem ozen gidronimdik termini zhatkanyn barlyk zertteushiler mojyndajdy A Levshin V Radlov A Әbdirahmanov T Zhanuzak t b Bүkil altaj oral үndievropa tilderine taragan kan ken gen geografiyalyk termininin kazak tilinde zhem ataluy zandy kubylys zhәne ote kone dәuirde ozendi ozen taudy tau dep atajtyn dәuirde pajda bolganyn bildiredi Professor T Zhanuzaktyn ajtuynsha Zhem tarihi atauynyn Emba gt Embi atalyp zhүrui durys emes Toponimzhasamnyn negizgi mindetterinin biri tarihi ataulardy saktap kalu zandy ornyna kajtaru ekeni belgili BastauyMugalzhar tauynyn 365 m lik ontүstik batys betkejinen bastalatyn Zhanaj zhәne Zhalanash ozenderinin kosylgan zherinen bastau alady Kaspij ojpatynyn shygysyn bojlaj agady Kaspij tenizine zhetpej tartylyp kalady Gidrologiyasy sipatyZhem ozenindegi kopir Zhem Aktobe oblysy Angary zhogargy zhәne orta agysynda zhaksy bajkalady Tomengi agysynda tarmaktar arkyly zhalgaskan shagyn shol zhәne sor tizbekterge ajnalgan Zhagalauy kum zhәne saz zhynystarynan tүzilgen Arnasy irelen keledi kobine karasularga bolinip kalady Basty salalary Temir Atzhaksy Negizinen kar suymen tolygady Zhyldyk ortasha agysy Dүjseke agysy tusynda 488 mln m3 ortasha zhyldyk su agymy Zhanbike agysy tusynda 11 3 m3 s Қarashada suy katyp sәuirde eridi Өzende alabuga sazan kamys korysty zherde ondatr kezdesedi Zhagasynda Қulsary Akkiiztogaj eldi mekenderi ornalaskan Mineraldylygy koktemde 400 mg l en tomengi dengeji kezinde 1500 mg l Zhem auyz su retinde shabyndyk sugaruga zhajylym sulandyruga pajdalanylady Bastauynan sagaga dejingi zhalpy kulamasy 390 m Su agynynyn 96 y ozen sagasynda 100 ga dejingi molsheri su tasuy kezinde kalyptasady DerekkozderDүjsen Zhүnisov Өzen kol ataulary Almaty Қazakstan 1991 128 b ISBN 5 615 00842 2 B Biyarov Zher su attarynyn sozzhasamdyk үlgileri monografiya Almaty Memlekettik tildi damytu instituty 2012 B 131 132 460 b 1000 taralym ISBN 978 601 7206 35 2 Қazak enciklopediyasy 3 tom