Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Литва (лит. Lietuva), ресми атауы Литва Республикасы (лит. Lietuvos Respublika) — Еуропаның солтүстік бөлігінде орналасқан мемлекет.
| Литва Республикасы Lietuvos Respublika | |||||
| |||||
| Әнұран: (тыңдау ) | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 16 ақпан 1918 жыл (де-юре РСФКР-ден) 11 наурыз 1990 жыл (де-факто КСРО-дан) 6 қыркүйек 1991 жыл (де-юре КСРО-дан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілі | литва тілі | ||||
| Елорда |  Вильнюс | ||||
| Ірі қалалары | Вильнюс, , | ||||
| Үкімет түрі | Аралас республика | ||||
Сейма төрағасы | Ингрида Шимоните | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 121-ші орын 65 300 км² 1,35 | ||||
| Жұрты • Сарап (2019) • Тығыздығы | 2 793 486 адам (137-ші) 43 адам/км² (173-ші) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 102 млрд. $ (83-ші) 36,700 $ (38-ші) | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 54 млрд. $ (80-ші) 19,266 $ (42-ші) | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,858 (өте жоғары) (35-ші) | ||||
| Этнохороним | литвалық, литвалықтар | ||||
| Валютасы | Еуро | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | , | ||||
| ISO коды | LT | ||||
| ХОК коды | LTU | ||||
| Телефон коды | +370 | ||||
| Уақыт белдеулері | , жазда | ||||
Географиялық орналасуы
Ауданы 65 300 км². Солтүстіктен оңтүстікке қарай ұзындығы 280 км, ал батыстан шығысқа қарай 370 км.
Тарихы
Литва аумағында ерте кезеңде балтық тайпалары, оның ішінде литвалықтар, курштар, жемайтелер өмір сүрді. Олардың көпшілігі егіншілікпен және аң аулаумен айналысқан.
IX-X ғасырларда феодалдық құрылымдар пайда болып, кішігірім князьдіктер қалыптаса бастады.
XIII ғасырда Герман орденінің шабуылдары басталды. Олар Литва аумағын басып алуға тырысып, жергілікті тұрғындарды міндетті түрде христиан дініне кіруге мәжбүрледі. Бұл қарсылыққа соқтырды.
XIII ғасырдың ортасында Миндовг Литва князьдігін біріктіріп, бірінші Литва королі атанды. Бірақ оның билігі ұзаққа созылмады.
Ұлы Литва княздығы (1386-1569)
1386 жылы Литва князі Ягайло Польша королевасымен үйленді, бұл Польша мен Литваның персоналдық одағын құрды (Кревская одағы). Бұл одақ көптеген жылдарға Литваның тағдырын Польшамен байланыстырды.
Ұлы Литва княздығы огромный аумақты бағындырды – аумағына қазіргі Беларусь, Украинаның батыс бөлігі, Ресейдің кейбір аудандары кірді. Князьдіктің көпұлтты сипаты қалыптасты.
Витовттың билігі кезінде (1392-1430) Литва өзінің ең жоғары гүлдену кезеңін бастан өткізді.
1410 жылы Грюнвальд шайқасы Тевтон орденін жеңіске жеткізді.
Речь Посполитая (1569-1795)
1569 жылы Польша мен Литва Речь Посполитая федеративті мемлекетін құрды. Бұл бірлескен падышалық болды, бірақ Литва өз заңдарын және әкімшілік жүйесін сақтап қалды.
Реформацияның әсері Литвада да байқалды. Протестантизмнің әр түрлі ағымдары тарады.
XVIII ғасырда Речь Посполитая әлсірей бастады, оның ішкі саяси проблемаларға, сыртқы басып алуларға байланысты болды.
Ресей империясының құрамында (1795-1918)
1795 жылы Речь Посполитая Ресей, Пруссия және Австрия арасында бөлініп кетті. Литва Ресей империясының құрамына кірді.
Ресей империясы Литвада орыстандыру саясатын жүргізді. Литва тілі мен мәдениеті басылып, орыс тілі көтерілді.
Ресей империясының құрамында бірнеше ұлт-азаттық көтерілістер болды, бірақ олар сәтсіз аяқталды.
Тәуелсіздік және Кеңес заманы
Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Литва өз тәуелсіздігін жариялады.
1940 жылы Литва КСРО-ның құрамына кірді. Бұл кезең репрессиялармен, депортациялармен және ұлттық мәдениеттің басылуымен сипатталады. КСРО-ның құрамында партизан қозғалысы құрылды.
1990 жылы Литва КСРО-дан тәуелсіздігін жариялады.
Халқы
Халық саны 2 795 175 адамды құрайды (қаңтар, 2021 жыл). Халық саны бойынша дүние жүзінде 137-ші, территориясы бойынша 121-ші орында.
Теңізі
Балтық теңізіне шығу мүмкіндігі бар және оның шығыс жағалауында орналасқан. Жағалау сызығы небәрі 99 км (Балтық жағалауы елдерінің ішіндегі ең кішісі). Ауданы мен халқының саны бойынша бұл ең үлкен Балтық мемлекеті.
Көршілес мемлекеттері
Солтүстікте Латвиямен, оңтүстік-шығыста Беларусьпен, оңтүстік-батыста Польшамен және Ресейдің шектеседі.
Қосымша ақпараттар
Астанасы — Вильнюс. Ресми тілі — литва тілі. Ақша бірлігі – еуро.
1990 жылы 11 наурызда ел тәуелсіздігін қалпына келтіру жарияланды. 1991 жылы 6 қыркүйекте КСРО Мемлекеттік кеңесі Литваның тәуелсіздігін мойындады.
Литва БҰҰ (1991), ЕҚЫҰ (1991), Еуропа Кеңесінің (1993), ДСҰ (2001), Еуропа Одағы (2004), НАТО (2004) және ЭЫДҰ (2018) мүшесі. Ол Шенген аймағы мен Еуроаймақтың бөлігі болып табылады.
Әкімшілік бөлініс
Литва территориясы 10 уездге бөлінген. Уездер (апскритис) 9 қала мен 43 ауданның жергілікті өзін-өзі басқару аумақтарын, сондай-ақ жаңадан құрылған 8 жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құрайды. Жергілікті басқару органдары старостволар (сянюния) болып бөлінеді.
 | |
Дереккөздер
- Pradžia - Oficialiosios statistikos portalas.
- Lithuania. International Monetary Fund.
- 2017 Human Development Report. United Nations Development Programme (2015). Тексерілді, 24 наурыз 2017.
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Koordinattar 55 20 00 s e 24 06 00 sh b 55 33333 s e 24 10000 sh b 55 33333 24 10000 G O Ya Litva lit Lietuva resmi atauy Litva Respublikasy lit Lietuvos Respublika Europanyn soltүstik boliginde ornalaskan memleket Litva Respublikasy Lietuvos RespublikaӘnuran tyndau akp Litvanyn ornalasuy koyu zhasyl Europada ashyk zhasyl zhәne koyu sur Euroodakta ashyk zhasyl TarihyTәuelsizdik kүni 16 akpan 1918 zhyl de yure RSFKR den 11 nauryz 1990 zhyl de fakto KSRO dan 6 kyrkүjek 1991 zhyl de yure KSRO dan Memlekettik kurylymyResmi tili litva tiliElorda VilnyusIri kalalary Vilnyus Үkimet tүri Aralas respublikaSejma toragasy Ingrida ShimoniteGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 121 shi oryn 65 300 km 1 35Zhurty Sarap 2019 Tygyzdygy 2 793 486 adam 137 shi 43 adam km 173 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 102 mlrd 83 shi 36 700 38 shi ZhIӨ nominal Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 54 mlrd 80 shi 19 266 42 shi ADI 2017 0 858 ote zhogary 35 shi Etnohoronim litvalyk litvalyktarValyutasy EuroҚosymsha mәlimetterInternet үjshigi ISO kody LTHOK kody LTUTelefon kody 370Uakyt beldeuleri zhazdaGeografiyalyk ornalasuyAudany 65 300 km Soltүstikten ontүstikke karaj uzyndygy 280 km al batystan shygyska karaj 370 km TarihyLitva aumagynda erte kezende baltyk tajpalary onyn ishinde litvalyktar kurshtar zhemajteler omir sүrdi Olardyn kopshiligi eginshilikpen zhәne an aulaumen ajnalyskan IX X gasyrlarda feodaldyk kurylymdar pajda bolyp kishigirim knyazdikter kalyptasa bastady XIII gasyrda German ordeninin shabuyldary bastaldy Olar Litva aumagyn basyp aluga tyrysyp zhergilikti turgyndardy mindetti tүrde hristian dinine kiruge mәzhbүrledi Bul karsylykka soktyrdy XIII gasyrdyn ortasynda Mindovg Litva knyazdigin biriktirip birinshi Litva koroli atandy Birak onyn biligi uzakka sozylmady Ұly Litva knyazdygy 1386 1569 1386 zhyly Litva knyazi Yagajlo Polsha korolevasymen үjlendi bul Polsha men Litvanyn personaldyk odagyn kurdy Krevskaya odagy Bul odak koptegen zhyldarga Litvanyn tagdyryn Polshamen bajlanystyrdy Ұly Litva knyazdygy ogromnyj aumakty bagyndyrdy aumagyna kazirgi Belarus Ukrainanyn batys boligi Resejdin kejbir audandary kirdi Knyazdiktin kopultty sipaty kalyptasty Vitovttyn biligi kezinde 1392 1430 Litva ozinin en zhogary gүldenu kezenin bastan otkizdi 1410 zhyly Gryunvald shajkasy Tevton ordenin zheniske zhetkizdi Rech Pospolitaya 1569 1795 1569 zhyly Polsha men Litva Rech Pospolitaya federativti memleketin kurdy Bul birlesken padyshalyk boldy birak Litva oz zandaryn zhәne әkimshilik zhүjesin saktap kaldy Reformaciyanyn әseri Litvada da bajkaldy Protestantizmnin әr tүrli agymdary tarady XVIII gasyrda Rech Pospolitaya әlsirej bastady onyn ishki sayasi problemalarga syrtky basyp alularga bajlanysty boldy Resej imperiyasynyn kuramynda 1795 1918 1795 zhyly Rech Pospolitaya Resej Prussiya zhәne Avstriya arasynda bolinip ketti Litva Resej imperiyasynyn kuramyna kirdi Resej imperiyasy Litvada orystandyru sayasatyn zhүrgizdi Litva tili men mәdenieti basylyp orys tili koterildi Resej imperiyasynyn kuramynda birneshe ult azattyk koterilister boldy birak olar sәtsiz ayaktaldy Tәuelsizdik zhәne Kenes zamany Birinshi dүniezhүzilik sogystan kejin Litva oz tәuelsizdigin zhariyalady 1940 zhyly Litva KSRO nyn kuramyna kirdi Bul kezen repressiyalarmen deportaciyalarmen zhәne ulttyk mәdeniettin basyluymen sipattalady KSRO nyn kuramynda partizan kozgalysy kuryldy 1990 zhyly Litva KSRO dan tәuelsizdigin zhariyalady HalkyHalyk sany 2 795 175 adamdy kurajdy kantar 2021 zhyl Halyk sany bojynsha dүnie zhүzinde 137 shi territoriyasy bojynsha 121 shi orynda TeniziBaltyk tenizine shygu mүmkindigi bar zhәne onyn shygys zhagalauynda ornalaskan Zhagalau syzygy nebәri 99 km Baltyk zhagalauy elderinin ishindegi en kishisi Audany men halkynyn sany bojynsha bul en үlken Baltyk memleketi Korshiles memleketteriSoltүstikte Latviyamen ontүstik shygysta Belaruspen ontүstik batysta Polshamen zhәne Resejdin shektesedi Қosymsha akparattarAstanasy Vilnyus Resmi tili litva tili Aksha birligi euro 1990 zhyly 11 nauryzda el tәuelsizdigin kalpyna keltiru zhariyalandy 1991 zhyly 6 kyrkүjekte KSRO Memlekettik kenesi Litvanyn tәuelsizdigin mojyndady Litva BҰҰ 1991 EҚYҰ 1991 Europa Kenesinin 1993 DSҰ 2001 Europa Odagy 2004 NATO 2004 zhәne EYDҰ 2018 mүshesi Ol Shengen ajmagy men Euroajmaktyn boligi bolyp tabylady Әkimshilik bolinisTolyk makalalary zhәne Litva ajmaktary Litva territoriyasy 10 uezdge bolingen Uezder apskritis 9 kala men 43 audannyn zhergilikti ozin ozi baskaru aumaktaryn sondaj ak zhanadan kurylgan 8 zhergilikti ozin ozi baskaru organdaryn kurajdy Zhergilikti baskaru organdary starostvolar syanyuniya bolyp bolinedi Lietuvos savivaldybiu zemelapisDerekkozderPradzia Oficialiosios statistikos portalas Lithuania International Monetary Fund 2017 Human Development Report United Nations Development Programme 2015 Tekserildi 24 nauryz 2017