Нұра өзені Теңіз көлі алабындағы өзен Нұра өзеніСипаттамасыҰзындығы 978 кмСу алабының ауданы 58 100 км Су ағысыБастауы Қ

Нұра өзені– Теңіз көлі алабындағы өзен.

Нұра өзені

Сипаттамасы
Ұзындығы	978 км
Су алабының ауданы	58 100 км²
Су ағысы
Бастауы	Қызылтас
• Координаттары	49°20′23″ с. е. 74°44′04″ ш. б. / 49.339889° с. е. 74.734583° ш. б. / 49.339889; 74.734583 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Сағасы	Теңіз көлі
• Координаттары	50°30′55″ с. е. 69°11′54″ ш. б. / 50.51528° с. е. 69.198417° ш. б. / 50.51528; 69.198417 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 50°30′55″ с. е. 69°11′54″ ш. б. / 50.51528° с. е. 69.198417° ш. б. / 50.51528; 69.198417 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Орналасуы

Ел	Қазақстан
Аймақ	Қарағанды, Ақмола облыстары

Басқа мағыналар үшін Нұра (айрық) деген бетті қараңыз.

Географиялық орны

Қарағанды және Ақмола облыстарының жерімен ағатын өзен. Ұзындығы - 978 км, су жинау алқабы - 60,8 мың км². Нұра Қарқаралы тауының батыс сілемдеріндегі бұлақтардан басталып, Теңіз көліне құяды. Ұзындығы 10 км-ден астам 200-дей саласы бар.

Бастауы

Нұра Қызылтас тауының батыс сілемдеріндегі бұлақтардан басталып, Теңіз көліне кұяды.

Этимологиясы

Бұл атаудың шығу төркіні жайлы пікірлер әр қилы. Зерттеушілер монғол тіліндегі нураа, нуруу және нур сөздерін бір қатарға қойып, осы сөздердің бәрін нұра сөзінен өрбіген немесе өзгерген түрі деп жаңылыс талдайды. Бұл сөздердің монғол тілінде жеке-жеке мағынаға ие, дербес лексема екендігінде мән бере қарастырғанымыз жөн. Монғол тіліндегі норах - "опырылыс", "құлау"; бурят. нуралта - "құлау, жылжу", монғол тілінен эквенк.тіліне енген "нура" - "жар" деген мағынаны білдірген. Е.Қойшыбаев Нұра атауын талдай келіп, "нұра тұлғасы жер бетінің рельефімен (биіктікпен) байланысты айтылған көне тілдердің қалдығы болуы тиіс" деген пікірге келеді. Ғ.Қоңқашбаев "Нұра - еңіс жерлердегі созыла жатқан жыра, қолат" деп түсіндіреді. Бұл сөздің монғол Нуруу 1.жон, арқа; 2. дөң, жота сөзімен тікелей байланысты екені белгілі.

Гидрологиясы

Нұра жоғарғы ағысында аласа таулардың арасымен, орта тұсында ұсақ шоқылар бойымен және төменгі ағысында төбелі жазықпен ағады. Өзен аңғары жоғары және орта бөлігінде қатты кристалды шөгінді жыныстардан (ені — 2-10 км) түзілген, төменгі жағында аңғары 25 км-ге дейін ұлғаяды. Жайылмасы кең (кейде 15 км-ге дейін) келеді. Тереңдігі 1-4 м. Жылдық орташа су шығыны 19,5 м³/с (сағасынан 369 км жерде). Негізінен қар және жер асты суымен толығады. Жылдық ағынының 92,1%-ы сәуір-мамырда, 7%-ы маусым-қазанда, ал 0,9%-ы қыста өтеді. Жылдық ағынының орташа көп жылдық көлемі (Романовское селосы тұсында) — 473 млн. м³. Өзен қарашаның басында қатып, сәуірде мұзы ериді. Ірі салалары: Ақбастау, Алтынсу, Байғожа, Есен, Ұзынбұлақ, Құланөтпес, Матақ, Ащысу, Үлкен Құндызды, Көкпекті, Шерубайнұра (ең ірісі, 268 км).

Шаруашылық маңызы

Суға тапшы Орталық Қазақстан жағдайында Нұраның шаруашылық маңызы өте зор. Өзен бойында Самарқан, Самар және Шерубайнұра бөгендері салынған. Нұра су құбыры іске қосылған. Сағасында Қорғалжын мемлекеттік қорығы ұйымдастырылған.

Дереккөздер

Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов — Москва: "Мысль", 1984. — 653 б.
Телғожа Жанұзақ Жер-су атаулары — Алматы: "Өнер", 2011. — 496 б. — 3000 таралым. — ISBN 978-601-209-161-8.
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.
Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5

[1] Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов — Москва: "Мысль", 1984. — 653 б.

[2] Телғожа Жанұзақ Жер-су атаулары — Алматы: "Өнер", 2011. — 496 б. — 3000 таралым. — ISBN 978-601-209-161-8.

[3] Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.

[4] Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5