Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Приматтар (лат. Prіmates) — жоғары сатыдағы сүтқоректілер отряды.
| Приматтар Қазбалық ауқымы: Late Paleocene–recent | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Papio anubis | ||||||||||||
| ||||||||||||
 Range of the non-human primates (green) |
Бұлардың арғы тегі қарапайым жәндікқоректі сүтқоректілер деп есептелінеді. Ежелгі приматтар адамзат тарихындағы бор кезеңінде Азиядан Еуропаға, Солтүстік Америка мен Азияға тараған. Дене пішіні, тұрқы алуан түрлі: бойы 10 см-ден (шала маймылдар) 180 см-ге дейін (гориллалар) кездеседі. Тері жамылғысы — түк (қалың, жұмсақ әрі үлпілдек, түсі әр түрлі). Көпшілігінде ұзынды-қысқалы құйрығы болады. Аяқаласықолдары бес саусақты, бірінші саусағы басқаларына қарама-қарсы орналасады. Табанын толық басып жүреді. Приматтарда сүтқоректілерге тән көптеген белгілер сақталған. Көру және есту қабілеттері жақсы жетілген. Приматтар ми сауытының үлкен болуымен, ми сыңарларының жақсы жетілуімен, ми сайшалары мен қыртыстарының көп болуымен, күрделі мінез-құлығымен ерекшеленеді. Приматтар өздері мекендейтін аумақтарын белгілеп, сол жерде топтасып өмір сүреді. Қорегі — өсімдік жемісі, жапырағы, гүлі, тамыр жемісі, жәндіктер, сирек те болса жәндікқоректілер. Приматтар — жыл бойына көбейетін полициклді жануарлар. Салмағына байланысты буаздық мерзімі 4 айдан 10 айға дейін созылады. Көпшілік түрі бір, өте сирек жағдайда 2 — 3 ұрпақ әкеледі. Приматтардың балалары анасымен бірнеше жыл бірге жүреді. 20 — 30 жыл өмір сүреді. Қазіргі кезде поэтика Азия, Африка, Американың тропиктік және субтропиктік аймақтарында, Зонд архипелагы мен Филиппинде тараған. 200-ге жуық түрі белгілі.
Приматтар 2 отряд тармағына бөлінеді.
- Төменгі сатыдағы приматтар не шала маймылдар (Prosіmіі), 90-ға жуық түрі бар. Бұларға , лемурлар, лорилер, ұзын құйрықтылар жатады. Тіршілігінің көп уақытын ағаш басында өткізеді. Аздаған топ құрып не жұптасып, кейде жалғыз да тіршілік ете береді. Құрғақшылық жылдары кейбір түрлері ұйқыға кетеді.
- Жоғары сатыдағы приматтар немесе маймылдар (Anthropoіdea), 100-ден аса түрі бар. Бұлар 2 топқа бөлінеді; қаласы Кеңтанаулы маймылдар; Тартанаулы маймылдар.
Приматтардың 62 түрі мен түртармағы қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау қоғамының “Қызыл кітабына” енгізілген. Қазақстанда приматтар хайуанаттар паркінде ұсталады.
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Primattar lat Primates zhogary satydagy sүtkorektiler otryady Primattar Қazbalyk aukymy Late Paleocene recent PreK K O S D Kr P T Yu B Pg NPapio anubisDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerYksham taby ҰrykzholdastylarҰly saby Saby Primates Linnaeus 1758Range of the non human primates green Bulardyn argy tegi karapajym zhәndikkorekti sүtkorektiler dep eseptelinedi Ezhelgi primattar adamzat tarihyndagy bor kezeninde Aziyadan Europaga Soltүstik Amerika men Aziyaga taragan Dene pishini turky aluan tүrli bojy 10 sm den shala majmyldar 180 sm ge dejin gorillalar kezdesedi Teri zhamylgysy tүk kalyn zhumsak әri үlpildek tүsi әr tүrli Kopshiliginde uzyndy kyskaly kujrygy bolady Ayakalasykoldary bes sausakty birinshi sausagy baskalaryna karama karsy ornalasady Tabanyn tolyk basyp zhүredi Primattarda sүtkorektilerge tәn koptegen belgiler saktalgan Koru zhәne estu kabiletteri zhaksy zhetilgen Primattar mi sauytynyn үlken boluymen mi synarlarynyn zhaksy zhetiluimen mi sajshalary men kyrtystarynyn kop boluymen kүrdeli minez kulygymen erekshelenedi Primattar ozderi mekendejtin aumaktaryn belgilep sol zherde toptasyp omir sүredi Қoregi osimdik zhemisi zhapyragy gүli tamyr zhemisi zhәndikter sirek te bolsa zhәndikkorektiler Primattar zhyl bojyna kobejetin policikldi zhanuarlar Salmagyna bajlanysty buazdyk merzimi 4 ajdan 10 ajga dejin sozylady Kopshilik tүri bir ote sirek zhagdajda 2 3 urpak әkeledi Primattardyn balalary anasymen birneshe zhyl birge zhүredi 20 30 zhyl omir sүredi Қazirgi kezde poetika Aziya Afrika Amerikanyn tropiktik zhәne subtropiktik ajmaktarynda Zond arhipelagy men Filippinde taragan 200 ge zhuyk tүri belgili Primattar 2 otryad tarmagyna bolinedi Tomengi satydagy primattar ne shala majmyldar Prosimii 90 ga zhuyk tүri bar Bularga lemurlar loriler uzyn kujryktylar zhatady Tirshiliginin kop uakytyn agash basynda otkizedi Azdagan top kuryp ne zhuptasyp kejde zhalgyz da tirshilik ete beredi Қurgakshylyk zhyldary kejbir tүrleri ujkyga ketedi Zhogary satydagy primattar nemese majmyldar Anthropoidea 100 den asa tүri bar Bular 2 topka bolinedi kalasy Kentanauly majmyldar Tartanauly majmyldar Primattardyn 62 tүri men tүrtarmagy korgauga alynyp Halykaralyk tabigat korgau kogamynyn Қyzyl kitabyna engizilgen Қazakstanda primattar hajuanattar parkinde ustalady DerekkozderҚazak enciklopediyasyBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet