Продуценттер

Продуценттер (гр. autos — өзі және trophй — қорек) аутотрофты организмдер — қоршаған ортадағы заттардан фотосинтез немесе хемосинтез процесі нәтижесінде тіршілігіне қажетті органикалық зат түзетін организмдер; химиялық реакциялар барысында босайтын энергияларды немесе сәуле энергиясын пайдалана отыра бейорганикалық заттарды органикалық заттарға айналдырушы ағзалар. Автотрофты ағзаларға кез келген жасыл өсімдіктер жатады. Автотрофты ағзалар гетеротрофты ағзаларға қарама-қайшы.

Жапырақ - өсімдіктегі фотосинтез лабораториясы

Автотрофты ағзаларға жоғары сатыдағы өсімдіктер, балдырлар, кейбір бактериялар жатады. Автотрофты бактериялар минералды заттардан ( H₂S NaNO₂ NH₄ OH ) органикалық қосылыстарды түзеді. Бұл процесс химиялық реакциялар (хемосинтез) нәтижесінде атқарылады. Мысалы, топырақтағы және нитробактериялар аммиакты тотықтырып, азот қышқылының тұзына айналдырады да, одан босаған қуатты өз денесінің құрамына енетін заттарды түзуге пайдаланады. Кейбір микроорганизмдер денесінде хлорофилл тектес пигменттер болады, сондықтан олар синтездік процестерге қажет қуатты күн сәулесінен алады. Оларды фотосинтездеуші автотрофты микроорганизмдер деп атайды. Жоғары сатыдағы өсімдіктер мен балдырлар да денелерінде хлорофилл болғандықтан, қарапайым қосылыстардан — көмір қышқыл газдан — күрделі органикалық заттар түзу процесінде күн сәулесінің қуатын пайдаланады. Кейбір автотрофты ағзалар витаминдер мен өсуіне қажетті өзге де заттарды қоршаған ортадан алып отырады. Автотрофты ағзалардың басым көпшілігі СО₂-ні қалыптастырғыш пентозофосфаттық жол арқылы, ал бактериялардың кейбір түрлері (мысалы, метан түзушілер) СО₂-ні басқа жолмен сіңіреді. Осыған байланысты көміртегі көзі ретінде метанды пайдаланатын бактерияларды да автотрофты ағзаларға жатқызу жайлы пікірлер бар. Автотрофты ағзалардың табиғатта маңызы өте зор. Олар адам мен жануарлар түзе алмайтын органикалық заттарды жинақтайды. Автотрофты ағзалар — биосферадағы органикалық заттардың бастапқы өндіргіштері (продуценттері). Табиғатта фотосинтездеуші автотрофты ағзалар ерекше орны алады, себебі олар биосферадағы органикалық заттардың басым бөлігін (жылына шамамен 162 . 100 т), ал оның 2/3-ін жер бетіндегі өсімдіктер түзеді. Басқа автотрофты ағзалар үлесі онша көп емес. Автотрофты ағзалар әрекеті басқа организмдердің тіршілігіне және де табиғаттағы заттардың биогеохимиялық айналымына маңызды ықпал етеді. Автотрофты ағзалар тағамдардық заттарды бүлдірмейді.

Продуценттер қоректік тізбекте бірінші қоректік (трофикалық) деңгейде болады.

Автотрофты бактериялар

Автотрофты бактериялар – (хемосинтездеуші хемоавтотрофты) хемосинтез, фоторедукция және фотосинтез процестері есебінен өздері органикалық заттар қалыптастыра алатын микроорганизмдердің кеңейтілген тобы. Аммиак, күкіртті сутек және темір сияқты органикалық емес заттардың тотығу жолымен өздеріне қажетті энергияны алатын бактериялар.

Дереккөздер

1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
2. Қазақ ұлттық энциклопедиясы