Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
| Протерозой эоны 2500—542 млн ж. бұрын | |
Геологиялық замандар -4500 — – -4000 — – -3500 — – -3000 — – -2500 — – -2000 — – -1500 — – -1000 — – -500 — – 0 — Тік білік: млн жыл бұрын |
Протерозой (гр. πρότερος — алғашқы, аға, гр. ζωή — тірлік) — прекембрийді құрайтын үш бөлімшенің (1. хадей немесе приской , 2. архей, 3. протерозой) соңғысы (осыдан шамамен 2500—542 млн жыл бұрын).
Протерозойды 3 геологиялық заман құрайды (ертелеуінен жаңалауына атап өткенде):
- Палеопротерозой;
- Мезопротерозой;
- Неопротерозой.
Ең елеулі оқиғалары бұлар:
- Мезопротерозойда оттегі сіңген атмосферасының құрылуы;
- Соңғы Неопротерозойдың бірнеше рет мұздықтар құрылуы;
- (635—542 Ma) жұмсақденелі көпжасушалы организмдердің өрбуімен сипатталады.
Жер тарихында археозой мен палеозой аралығындағы эра және сол заманда қалыптасқан қабаттар. Бұл терминді ғылымға америкикалық геолог Э.Эммонс енгізген ('1888). Протерозой бұдан 2000 (кейбір тұжырым бойынша 2500) – 570 млн. жыл бұрын, ұзақт. 1500 млн. жылға созылған эра. Қазақстан мен Орта Азия жеріндегі Протерозойды Р.Борукаев, Ю.Зайцев, В.Королев, т.б. зерттеген.
- Протерозойдың бірінші жартысы (2,2 млрд. жылға дейін) геократтық жағдайларда өткен. Қыртыстың салқындау процесі нәтижесінде қатаң және морттық қасиеттерге ие болған литосфера жарылып, суперконтинентте рифт ойпаңдары мен айырылымдар пайда болған.
- Бастапқы Протерозойдың екінші жартысында бұл процестер күшейіп, суперконтинент көлденеңі жүздеген және мыңдаған км болатын блоктарға (микротақталарға) жіктелген. Олар жұқарып (рифтинг) және толық айырылып (спрединг), ал айырылған блоктар арасын терең сулы алаптар басқан.
- Протерозойдың соңында шөгінді және жанартаулық тау жыныстарымен толған бұл алаптар, деформацияға, метаморфизмге, граниттенуге ұшырап, қайта жабылған. Бастапқы Протерозойда организм қалдықтары өте сирек. Қалдықтарының қалыңдықтары кей жерлерде жүздеген метр болатын көк-жасыл балдырлар түзіліп, олардың қарқынды фотосинтездеуші әрекетінен ауаның құрамы өзгере бастады. Ол таза оттекті көбейтіп, тіршілік әлемінің өркендеп дамуын тездетті. Даму бастапқы-ортаңғы рифейде қарқындады. Бактериялар, балдырлармен қатар қарапайым бір клеткалы организмдер – эукариоттар пайда болды. Темір, мыс, алтын, көптеген бейкентас шикізаттары шоғырларының пайда болуы Протерозоймен тығыз байланысты.
Пайдаланылған әдебиеттері
- "Қазақ энциклопедиясы"
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Proterozoic |
Тағы қараңыз
- Протерозой заманындағы тіршіліктің дамуы
| Прекембрий | Фанерозой | |||
|---|---|---|---|---|
| (Хадей) | Архей | Протерозой | ||
| Протерозой эоны | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Палеопротерозой заманы | Мезопротерозой заманы | Неопротерозой заманы | |||||||
 | Бұл — геология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Geohronologiya shәkiliEon Dәuir KezenF a n e r o z o j Kajnozoj TorttikNeogen kezeniPaleogen kezeniMezozoj Bor kezeniYura kezeniTrias kezeniPaleozoj Perm kezeniKarbon kezeniDevon kezeniSilur kezeniOrdovik kezeniKembrij kezeniD o k e m b r i j P r o t e r o z o j Neo proterozojMezo proterozojPaleo proterozojA r h e jKatarhejҚajnar Proterozoj eony 2500 542 mln zh burynGeologiyalyk zamandarOsy үlgini ondeu 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 HadejArhejProtero zojFanero zojPaleoMezoNeoPaleoMezoKajno Tik bilik mln zhyl buryn Proterozoj gr proteros algashky aga gr zwh tirlik prekembrijdi kurajtyn үsh bolimshenin 1 hadej nemese priskoj 2 arhej 3 proterozoj songysy osydan shamamen 2500 542 mln zhyl buryn Lower from Bolivia South America Proterozojdy 3 geologiyalyk zaman kurajdy erteleuinen zhanalauyna atap otkende Paleoproterozoj Mezoproterozoj Neoproterozoj En eleuli okigalary bular Mezoproterozojda ottegi singen atmosferasynyn kuryluy Songy Neoproterozojdyn birneshe ret muzdyktar kuryluy 635 542 Ma zhumsakdeneli kopzhasushaly organizmderdin orbuimen sipattalady Zher tarihynda arheozoj men paleozoj aralygyndagy era zhәne sol zamanda kalyptaskan kabattar Bul termindi gylymga amerikikalyk geolog E Emmons engizgen 1888 Proterozoj budan 2000 kejbir tuzhyrym bojynsha 2500 570 mln zhylburyn uzakt 1500 mln zhylga sozylgan era Қazakstan men Orta Aziya zherindegi Proterozojdy R Borukaev Yu Zajcev V Korolev t b zerttegen Proterozojdyn birinshi zhartysy 2 2 mlrd zhylga dejin geokrattyk zhagdajlarda otken Қyrtystyn salkyndau procesi nәtizhesinde katan zhәne morttyk kasietterge ie bolgan litosfera zharylyp superkontinentte rift ojpandary men ajyrylymdar pajda bolgan Bastapky Proterozojdyn ekinshi zhartysynda bul procester kүshejip superkontinent koldeneni zhүzdegen zhәne myndagan km bolatyn bloktarga mikrotaktalarga zhiktelgen Olar zhukaryp rifting zhәne tolyk ajyrylyp spreding al ajyrylgan bloktar arasyn teren suly alaptar baskan Proterozojdyn sonynda shogindi zhәne zhanartaulyk tau zhynystarymen tolgan bul alaptar deformaciyaga metamorfizmge granittenuge ushyrap kajta zhabylgan Bastapky Proterozojda organizm kaldyktary ote sirek Қaldyktarynyn kalyndyktary kej zherlerde zhүzdegen metr bolatyn kok zhasyl baldyrlar tүzilip olardyn karkyndy fotosintezdeushi әreketinen auanyn kuramy ozgere bastady Ol taza ottekti kobejtip tirshilik әleminin orkendep damuyn tezdetti Damu bastapky ortangy rifejde karkyndady Bakteriyalar baldyrlarmen katar karapajym bir kletkaly organizmder eukariottar pajda boldy Temir mys altyn koptegen bejkentas shikizattary shogyrlarynyn pajda boluy Proterozojmen tygyz bajlanysty Pajdalanylgan әdebietteri Қazak enciklopediyasy Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Ortakkorda bugan katysty media sanaty bar ProterozoicTagy karanyzProterozoj zamanyndagy tirshiliktin damuyPrekembrij Fanerozoj Hadej Arhej ProterozojProterozoj eonyPaleoproterozoj zamany Mezoproterozoj zamany Neoproterozoj zamany Bul geologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz