Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Пруссия (нем. Preußen (Пройссэн); . Prūsija (Пруусия)) — алғашында орналасқан, 1525 жылдан бастап Тевтон орденінің секуляризацияланған Пруссия аумағы бөлігінде негізі қаланған неміс мемлекеті.
| Пруссия нем. Preußen (Пройссэн) Prūsija (Пруусия) | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ұраны нем. «Gott mit uns» «Nobiscum deus» «Құдай бізбен бірге» | |||||||||
| Әнұраны «Пруссия әні» нем. Preußenlied Корольдік әнұраны «Армысың Жеңімпаздың тәжінде» | |||||||||
 1925 жылы Пруссия Егемен Мемлекеті | |||||||||
| Астанасы | Көнигсберг (1525–1701) | ||||||||
| Тіл(дер)і | Неміс тілі, | ||||||||
| Діні | Пруссия Патшалығының 1880 жылдағы діни статистикасы • Қосылған Шіркеу ( мен Кальвинисттік) – 64.64% | ||||||||
| Ақша бірлігі | Рейхсталер (1750-ге дейін) Пруссиялық таллер (1750–1857) | ||||||||
| Халқы | 10,349,000 (1816) 24,689,000 (1871) | ||||||||
| Басқару формасы | Феодалды монархия (1525–1701) Абсолютті монархия (1701–1848) | ||||||||
| Дюк | |||||||||
| - 1525–1568 | |||||||||
| - 1688–1701 | |||||||||
| Патша | |||||||||
| - 1701–1713 | |||||||||
| - 1888–1918 | |||||||||
| Министр-Президент | |||||||||
| - 1918 | |||||||||
| - 1933–1945 | |||||||||
Пруссия 1871 жылы басқа неміс мемлекеттерін біріктіру арқасында Германия империясын құрды.
Тарихы
Пайда болуы
Ол неміс феодалдарының Орталық Шығыс, Оңтүстік-Шығыс Европадағы соғыс экепансиясы нәтижесінде пайда болған мемлекет, Германиядағы реакция мен милитаризм тірегі.
Бранденбург курфюрлігі (герман феодалдарының славян тайпаларына қарсы XII ғасырда бастаған агрессиясы барысында құрылған) мен Тевтон ордені XIII ғасырда; (Пруссия атауы осыдан шыққан) тайпаларына қарсы қырғын соғыс және XIV ғасырда славян жерлерін басып алу нәтижесінде негізі қаланған негізінде ұйымдасты. 1618 жылы Пруссия герцогтығы Бранденбургке қосылып, біріккен Бранденбург-прусс мемлекеті пайда болды.
Пруссия Корольдігі
XVII ғасырдың аяғында Бранденбург-прусс мемлекеті Пруссия корольдігіне айналды.
Пруссия жетіжылдық соғысқа қатысып, II Фридрихтің стратегиялық шеберлігі мен жауларының өзара келіспеушіліктері арқасында өз тәуелсіздігін сақтап, нығая түсті.
XVIII ғасырдың соңғы ширегінде Пруссия Ресей және Аустриямен бірге Польша жерін бөлісуте қатысты. Бірінші (1772), екінші (1793), үшінші бөліс (1795) нәтижесінде Познаньды, Польшаның орталық аудандарын (Варшаваны қоса), , және тағы басқа территорияларды қосып алды. XVIII ғасырдың аяғында Пруссия территориясының көлемі 300 мың км²-ден асты.
1815 жылғы Вена конгресі нәтижесінде Пруссия Рейнландты алды, Наполеондық соғыстар кезінде Польшаның көп бөлігі Варшава герцогтігіне (Францияға вассал поляк мемлекеті) кетіп қалғанымен, конгрес нәтижесінде Пруссия Познаньді қайтарды.
Пруссия билеп-төстеушілері Берлиндегі көтеріліс пен Познаньдағы азаттық қозғалысын жаныштады, Германияда революциялық- демократиялық күштерді талқандады. 1849 жылы прусс юнкерлері Саксониядағы, Франкфруттегі, Пфальцтегі және Бадендегі революцияны талқандауда шешуші рөл атқарды. 1862 жылдан бастап Бисмарк басқарған Пруссия үкіметі бүкіл Германияда Пруссия үстемдігін орнату саясатын жүргізді. 1864 жылы Пруссия Аустриямен бірге Данияға қарсы, ал 1866 жылы Аустрияға және онымен одақтас ұсақ неміс мемлекеттеріне қарсы соғысты, Ганновер, , , Шлезвиг-Гольштейн, Франкфурт территорияларын бағындырды. 1870–1871 жылдары Франциямен соғысып(Франк-прусс соғысы), одан Эльзас, Шығыс Лотарингияны басып алды.
Герман империясы
1871 жылы Германия біріккен соң Пруссия патшалығы Герман империясының құрамында болды, оны Герман империясының кайзері басқарды.
Веймар Республикасы
1919 жылғы Германиядағы революцияның нәтижесінде Веймар Республикасы құрылып, Пруссия оның құрамында "Пруссия Егемен Мемлекеті" деген атпен болды.
Фашистік диктатура
1933 жылы қаңтарда Германияда фашисттік диктатура орнатылғаннан кейін, Пруссия мемлекет аппараты «Үшінші империя» аппараттарына қосылып, Пруссия фашистендірілді. Екінші дүниежүзілік соғыста нацистік Германия талқандалғаннан кейін, Германияда құрылған Бақылау кеңесі 1947 жылы Пруссия мемлекетін жою жөнінде заң қабылдады.
Пруссия әскерлері
Пруссияда ежелден милитаристік жүйе орнаған болатын. Пруссия армиясы Пруссия герцогтігі тұсында да күшейе бастаған еді. Пруссия әскерлері өзінің өркендеу шыңына II Фридрих реформалары тұсында жетті. II Фридрих реформасы нәтижесінде Пруссия армиясы қайта жасақталды, әскери тәртіп күшейтілді, армия мобильді болды. Алайда, 1806 жылы Пруссия армиясының Йена-Ауерштэдт шайқасында жеңілгені реформалардың тағы да қажет екенін білдірді. Көптеген реформалардың нәтижесінде Пруссия армиясы XIX ғасырда әлемнің ең мықты армияларының бірі болды.
Дереккөздер
- Қазақ Совет Энциклопедиясы,9 том
- Қазақ Совет Энциклопедиясы, 11 том
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Prussiya nem Preussen Projssen Prusija Pruusiya algashynda ornalaskan 1525 zhyldan bastap Tevton ordeninin sekulyarizaciyalangan Prussiya aumagy boliginde negizi kalangan nemis memleketi Prussiya nem Preussen Projssen Prusija Pruusiya 1525 1945 Ұrany nem Gott mit uns Nobiscum deus Қudaj bizben birge Әnurany Prussiya әni nem Preussenlied Koroldik әnurany Armysyn Zhenimpazdyn tәzhinde source source track track track track track track track track track track track track track track 1925 zhyly Prussiya Egemen MemleketiAstanasy Konigsberg 1525 1701 Berlin 1701 1806 Konigsberg 1806 Berlin 1806 1947 Til der i Nemis tili Dini Prussiya Patshalygynyn 1880 zhyldagy dini statistikasy Қosylgan Shirkeu men Kalvinisttik 64 64 Katolikter 33 75 Yaһudilik 1 33 Baskalary 0 28 Aksha birligi Rejhstaler 1750 ge dejin Prussiyalyk taller 1750 1857 Ferajnstaler 1857 1873 Nemis altyn markisi 1873 1914 Nemis papiermarkisi 1914 1923 Rejhsmark 1924 1947 Halky 10 349 000 1816 24 689 000 1871 41 915 040 1939 Baskaru formasy Feodaldy monarhiya 1525 1701 Absolyutti monarhiya 1701 1848 Federaldy parlamenttik semi konstitucialdy monarhiya 1848 1918 Federaldy semi prezidenttik semi konstitucialdy respublika 1918 1932 Avtoritarly prezidenttik respublika 1932 1933 Nacistik bir partiyalyk diktatura 1933 1945 Dyuk 1525 1568 1688 1701Patsha 1701 1713 1888 1918Ministr Prezident 1918 1933 1945 Prussiya 1871 zhyly baska nemis memleketterin biriktiru arkasynda Germaniya imperiyasyn kurdy TarihyPajda boluy Ol nemis feodaldarynyn Ortalyk Shygys Ontүstik Shygys Evropadagy sogys ekepansiyasy nәtizhesinde pajda bolgan memleket Germaniyadagy reakciya men militarizm tiregi Brandenburg kurfyurligi german feodaldarynyn slavyan tajpalaryna karsy XII gasyrda bastagan agressiyasy barysynda kurylgan men Tevton ordeni XIII gasyrda Prussiya atauy osydan shykkan tajpalaryna karsy kyrgyn sogys zhәne XIV gasyrda slavyan zherlerin basyp alu nәtizhesinde negizi kalangan negizinde ujymdasty 1618 zhyly Prussiya gercogtygy Brandenburgke kosylyp birikken Brandenburg pruss memleketi pajda boldy Prussiya Koroldigi Prussiya Patshasy XVII gasyrdyn ayagynda Brandenburg pruss memleketi Prussiya koroldigine ajnaldy Prussiya zhetizhyldyk sogyska katysyp II Fridrihtin strategiyalyk sheberligi men zhaularynyn ozara kelispeushilikteri arkasynda oz tәuelsizdigin saktap nygaya tүsti XVIII gasyrdyn songy shireginde Prussiya Resej zhәne Austriyamen birge Polsha zherin bolisute katysty Birinshi 1772 ekinshi 1793 үshinshi bolis 1795 nәtizhesinde Poznandy Polshanyn ortalyk audandaryn Varshavany kosa zhәne tagy baska territoriyalardy kosyp aldy XVIII gasyrdyn ayagynda Prussiya territoriyasynyn kolemi 300 myn km den asty 1815 zhylgy Vena kongresi nәtizhesinde Prussiya Rejnlandty aldy Napoleondyk sogystar kezinde Polshanyn kop boligi Varshava gercogtigine Franciyaga vassal polyak memleketi ketip kalganymen kongres nәtizhesinde Prussiya Poznandi kajtardy Prussiya bilep tosteushileri Berlindegi koterilis pen Poznandagy azattyk kozgalysyn zhanyshtady Germaniyada revolyuciyalyk demokratiyalyk kүshterdi talkandady 1849 zhyly pruss yunkerleri Saksoniyadagy Frankfruttegi Pfalctegi zhәne Badendegi revolyuciyany talkandauda sheshushi rol atkardy 1862 zhyldan bastap Bismark baskargan Prussiya үkimeti bүkil Germaniyada Prussiya үstemdigin ornatu sayasatyn zhүrgizdi 1864 zhyly Prussiya Austriyamen birge Daniyaga karsy al 1866 zhyly Austriyaga zhәne onymen odaktas usak nemis memleketterine karsy sogysty Gannover Shlezvig Golshtejn Frankfurt territoriyalaryn bagyndyrdy 1870 1871 zhyldary Franciyamen sogysyp Frank pruss sogysy odan Elzas Shygys Lotaringiyany basyp aldy German imperiyasy 1871 zhyly Germaniya birikken son Prussiya patshalygy German imperiyasynyn kuramynda boldy ony German imperiyasynyn kajzeri baskardy Vejmar Respublikasy 1919 zhylgy Germaniyadagy revolyuciyanyn nәtizhesinde Vejmar Respublikasy kurylyp Prussiya onyn kuramynda Prussiya Egemen Memleketi degen atpen boldy Fashistik diktatura 1933 zhyly kantarda Germaniyada fashisttik diktatura ornatylgannan kejin Prussiya memleket apparaty Үshinshi imperiya apparattaryna kosylyp Prussiya fashistendirildi Ekinshi dүniezhүzilik sogysta nacistik Germaniya talkandalgannan kejin Germaniyada kurylgan Bakylau kenesi 1947 zhyly Prussiya memleketin zhoyu zhoninde zan kabyldady Prussiya әskerleriPrussiyada ezhelden militaristik zhүje ornagan bolatyn Prussiya armiyasy Prussiya gercogtigi tusynda da kүsheje bastagan edi Prussiya әskerleri ozinin orkendeu shynyna II Fridrih reformalary tusynda zhetti II Fridrih reformasy nәtizhesinde Prussiya armiyasy kajta zhasaktaldy әskeri tәrtip kүshejtildi armiya mobildi boldy Alajda 1806 zhyly Prussiya armiyasynyn Jena Auershtedt shajkasynda zhenilgeni reformalardyn tagy da kazhet ekenin bildirdi Koptegen reformalardyn nәtizhesinde Prussiya armiyasy XIX gasyrda әlemnin en mykty armiyalarynyn biri boldy DerekkozderҚazak Sovet Enciklopediyasy 9 tom Қazak Sovet Enciklopediyasy 11 tom