Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Фонема (грек. φώνημα - дыбыс) — сөздер мен морфемаларды бір-бірінен мағына және форма жағынан ажыратуға көмектесетін тілдін дыбыстык жүйесіндегі негізгі типтік бірлік, яғни дыбыс типі.
- Мысалы: қазақ тілінде сөздің бір дыбысының түрленуі (мол — қол — сол — жол — бол — тол); бірқатар дауыссыздардың жуан буында жуан, жіңішке буында жіңішке айтылуы (ыс — іс, ас — ес); бір дыбыстың артық келуі (он — тон, ал — бал) сөздерді мағына және форма жағынан бір-бірінен ерекшелеп тұр. Фонемалы тілдерде Фонема саны әр түрлі болады.
- Мысалы, қазақ тілінде 9 жалаң дауысты Фонема, 25 дауыссыз Фонема болса, орыс тілінде 6 дауысты, 35 дауыссыз Фонема бар.
| Тіл бірліктері |
| Деңгейлер бойынша |
Лексема • Аллолекса • |
Морфема • Алломорфа • Морф |
Морфонема |
Фонема • Аллофон • |
Фонема вариациясы
Фонема вариациясы (лат. variat - өзгеру) орыс. вариация фонемы — фонемалардың қосымша варианттарының (аллофондардың) жалпы атауы. Олар негізгі вариантқа қарама-қарсы қойылып қаралады. Бұл құбылыс орыс тіліне тән.
Фонемалардың айырым белгілері
Фонемалардың айырым белгілері — фонемаларды бір-бірінен ажырататын белгілер.
- Мысалы: т—д дыбыстарының айырым белгілері — олардың бірінің қатаң, екіншісінің ұяң екендігі, с—з дыбыстарының айырым белгілері — бірінің шұғыл, екіншісінің ызың, а—ә дыбыстарының айырым белгілері — олардың жуан-жіңішке екендігіне байланысты.
Жалғы тіл білімінде фонемалардың дифференциалдық
Жалғы тіл білімінде фонемалардың дифференциалдық (лат. differens - ажырату) белгілері деп аталады.
Фонемалардың жұптас жіктері
Фонемалардың жұптас жіктері (лат. binarius - жұп) орыс. бинарная классификация фонем — дыбыстардың жуан-жіңішке, еріндік-езулік, ашық-қысаң, қатаң-ұяң, үнді-үнсіз, т. б. жұпталып жіктелуі.
Фонемалардың негізгі белгілері
Фонемалардың негізгі белгілері — фонемалардың варианттарына ортақ, фонетикалық өзгерістерге ұшырамайтын негізгі белгілері.
- Мысалы: а фонемасының негізгі белгілері: ашық, тіл арты, езулік екендігі.
Жалпы тіл білімінде Фонемалардын конститутив белгілері (лат. constitutio - орнату, анықтау) термині колданылады.
Дереккөздер
- Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Fonema grek fwnhma dybys sozder men morfemalardy bir birinen magyna zhәne forma zhagynan azhyratuga komektesetin tildin dybystyk zhүjesindegi negizgi tiptik birlik yagni dybys tipi Mysaly kazak tilinde sozdin bir dybysynyn tүrlenui mol kol sol zhol bol tol birkatar dauyssyzdardyn zhuan buynda zhuan zhinishke buynda zhinishke ajtyluy ys is as es bir dybystyn artyk kelui on ton al bal sozderdi magyna zhәne forma zhagynan bir birinen erekshelep tur Fonemaly tilderde Fonema sany әr tүrli bolady Mysaly kazak tilinde 9 zhalan dauysty Fonema 25 dauyssyz Fonema bolsa orys tilinde 6 dauysty 35 dauyssyz Fonema bar Til birlikteriDengejler bojynshaSintaksistikLeksikalyk Leksema Alloleksa Morfemdi Morfema Allomorfa MorfMorfonologiyalyk MorfonemaFonologiyalyk Fonema Allofon k oFonema variaciyasyFonema variaciyasy lat variat ozgeru orys variaciya fonemy fonemalardyn kosymsha varianttarynyn allofondardyn zhalpy atauy Olar negizgi variantka karama karsy kojylyp karalady Bul kubylys orys tiline tәn Fonemalardyn ajyrym belgileriFonemalardyn ajyrym belgileri fonemalardy bir birinen azhyratatyn belgiler Mysaly t d dybystarynyn ajyrym belgileri olardyn birinin katan ekinshisinin uyan ekendigi s z dybystarynyn ajyrym belgileri birinin shugyl ekinshisinin yzyn a ә dybystarynyn ajyrym belgileri olardyn zhuan zhinishke ekendigine bajlanysty Zhalgy til biliminde fonemalardyn differencialdykZhalgy til biliminde fonemalardyn differencialdyk lat differens azhyratu belgileri dep atalady Fonemalardyn zhuptas zhikteriFonemalardyn zhuptas zhikteri lat binarius zhup orys binarnaya klassifikaciya fonem dybystardyn zhuan zhinishke erindik ezulik ashyk kysan katan uyan үndi үnsiz t b zhuptalyp zhiktelui Fonemalardyn negizgi belgileriFonemalardyn negizgi belgileri fonemalardyn varianttaryna ortak fonetikalyk ozgeristerge ushyramajtyn negizgi belgileri Mysaly a fonemasynyn negizgi belgileri ashyk til arty ezulik ekendigi Zhalpy til biliminde Fonemalardyn konstitutiv belgileri lat constitutio ornatu anyktau termini koldanylady DerekkozderTil bilimi terminderinin tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2005 zhyl ISBN 9965 409 88 9Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet