Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Мезозой — Жер тарихының, палеозой мен кайнозой арасындағы эрасы және соған сәйкес келетін тау жыныстарының қабаты. Мезозой эрасын 1841 жылы ағылшын геологі бөліп көрсеткен. Мезозой эрасы төменнен жоғары қарай триас, және бор кезеңдеріне бөлінеді. Жаратылыстану ғылымдарының әдістері бойынша бұдан бұрынғы 235,10 — 66,3 миллион жылдар аралығын қамтиды.Жердің даму тарихының бұдан 248 — 65 млн. жыл бұрынғы уақыт аралығын қамтитын, кембрийге дейінгі эрадан есептегенде екінші эрасы; үш кезеңге — триас, және бор кезеңдеріне жіктеледі.
Мезозой заманы:
1. Триас кезеңі 35 млн жылға созылған;
2. Юра кезеңі 60 млн жылға созылған;
3. Бор кезеңі 70 млн жылға созылған.
Триас кезеңі
Триас жүйесі (кезеңі) - триас (trіas – үштік, орталығы Еуропаның геологиялық қимасындағы үш түрлі қабаттың біріктірілуіне байланысты аталған) – мезозой эратемасының ең төменгі тау жыныстары қабаттары және олардың жиылған уақыты (251 - 199, 6 млн жыл). Жоғарғы палеозойдағы тіршілік иелерінің жаппай қырылуы нәтижесінде триаста көптеген жаңа фауна мен флора элементтері дүниеге келді. Олардың ішінде аммониттер (Ammonoidea), осы күнгі коралдар, әр-түрлі моллюскілер (Mollusca), динозаврлар және кейбір жалаңұрықтылар (Gymnospermae) болған.
Юра кезеңі
Юра жүйесі немесе Юра кезеңі — мезозой заманын құрайтын үш кезеңнің бірі. Триас пен бор арасында орналасқан юра кезеңі осыдан 199, 6 млн жылдан 145, 5 млн жылға дейін созылады. Ең кең тараған тау жыныстары саз балшық, ізбесті құмдақ және әктас болып, юра кезеңі 11 ярусқа бөлінеді (геттанг, синемюр, плинсбах, тоар, аален, байос, бат, келловей, оксфорд, киммеридж, титон).
Көптеген басқа омыртқасыздармен бірге брахиоподтар, қосқақпалылар және аммониттер кең тараған. Юра кезеңінде рептилиялар жер мен суда көп кездесіп, сүтқоректілер саны аз, көбінесе түңгі өмір сүрген деп есептеледі. Алғаш құстар, оның ішінде археоптерикс кеш юра кезінде пайда болған. Юра – мезозой дәуірінің триастан кейінгі, бордан бұрынғы орта кезеңі және сол кездерде жаралған тау жыныстарының қат - қабаттары. Юра жүйесі осыдан 199, 6 миллион жыл бұрын басталып, 145, 5 миллион жыл бұрын аяқталған, ұзақтығы шамамен 54, 1 миллион жыл. Оны неміс жаратылыстанушы А. Гумбольд Швейцария мен Францияның Юра тауларында анықтап (1822), француз геологы А. Броньяр жеке жүйеге бөліп, қазіргі атымен атаған (1829). Юра жүйесінің жікқабаттық шкаласын алғаш француз палеонтологы А. ДОрбинь жасады, ол юра жүйесін 10 жікқабатқа бөлген.
Бастапқы және ортаңғы юра ағымында термиялық белсенділікпен қатар, атмосфералық жауын - шашынның өзгеруі де байқалған. Солтүстік аридті (құрғақ) белдеу АҚШ пен Солтүстік Африканың бірқатар аудандарын қамтыған. Оңтүстік аридті белдеуге Ортүстік Америка, Сомали және Танзания аумақтары кірген. Құбылмалы ылғалды жағдайлар Бразилия мен Африканың, Арабия мен Үндіқытайдың оңтүстігінде басым таралған. Экваторлық ылғалды климат Мексиканың оңтүстік бөлігін, Гвинея, Камерун, Нигерия мен Египетті қамтыды. Сібір мен Ресейдің солтүстік - шығысы, Моңғолия мен Солтүстік Қытай аумағының едәуір бөлігі ылғалды, субтропиктікке жақын климатпен сипатталады. Бұл белдеудің шартты шекарасы Ақ теңіз, Оңтүстік Орал және Балқаш - Шандунь түбегі арқылы өтетін сызықпен белгіленеді. Субтропиктік белдеудің солтүстігінде орташа температура 15 – 20 С болса, оңтүстік бағытта 18 – 20 С - қа дейін көтерілген. Температуралық режимнің сипаты бойынша соңғы Юра жүйесі экваторлық, тропиктік, субтропиктік және қоңыржай белдеулерге бөлінеді. Изотоптық және магнийлік палеотермометриялық деректер бойынша температура экваторлық белдеуде 26 – 28 С, ал тропиктік белдеуде 21 – 24 С ауқымында өзгерген. Бор кезеңі – мезозой заманына кіретін үш кезеңнің үшіншісі. 145, 5 млн. жыл бұрын басталып 65, 5 млн. жыл бұрын аяқталған. Бор кезеңі Англияның Дувр қаласы маңындағы ағылш.
White Cliffs (Ақ Жартас) деген жерде бордың жинақталуымен және көптеген омыртқалы мен омыртқасыздардың, оның ішінде динозаур, мозазаур, ихтиозаур және плезиозаурлардың жаппай қырылуымен белгіленеді. Соңғы деректер бойынша шамамен 93 млн жыл бұрын жанартау белсенділігі қазіргі деңгейден 300 — 500 есе көбейген. Жанартау қарқындылығы көбінесе қазіргі Кариб теңізінде болған. Атмосфераға көмір қышқылды газ көп мөлшерімен түскен, ал оттегі азайып әкті қабықшасы бар фораменифера деген бір жасушалы жәндіктер жаппай қырылған. Бұлардың сүлделері бор болып жетілді.
Пайдалы қазбалар
Мезозойлық шөгінділерде әлемдік мұнай мен табиғи газдың негізгі қорлары сақталған. Көптеген кен орындары юра және бор жүйелерінің қабаттарына тән. Мысалы, Персид шығанағының мұнай-газ бассейні, Батыс Сібір мұнай-газ бассейні. Мезозой шөгінділерінен мұнай мен табиғи газды Орталық Кавказ, Солтүстік Каспий, Маңғыстау түбегі және басқа жерлерден де алады. Мезозойдың үлесіне әлемдік көмір қорларының шамамен 1/3 бөлігі тиесілі. Көмір қабаттарының қалыптасуына ең қолайлы кезеңдер юра және бор кезеңдері болды. Осы жас кезеңдермен байланысты көмірлі қабаттар Ресейдегі (Канско-Ачинск, Иркутск, Оңтүстік Якутия, Ленск, Зырян бассейндері) және Қазақстан, Моңғолия, Қытай, Австралия, Канада мен АҚШ аумақтарында кездеседі.
Дереккөздер
- Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Қуандықов. 2000 жыл. — 328 бет.
- “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
- МЕЗОЗО́ЙСКАЯ ЭРАТЕ́МА (Э́РА)В. Е. Хаин (общая характеристика эры), А. В. Лопатин (органический мир)
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Geohronologiya shәkiliEon Dәuir KezenF a n e r o z o j Kajnozoj TorttikNeogen kezeniPaleogen kezeniMezozoj Bor kezeniYura kezeniTrias kezeniPaleozoj Perm kezeniKarbon kezeniDevon kezeniSilur kezeniOrdovik kezeniKembrij kezeniD o k e m b r i j P r o t e r o z o j Neo proterozojMezo proterozojPaleo proterozojA r h e jKatarhejҚajnar Mezozoj Zher tarihynyn paleozoj men kajnozoj arasyndagy erasy zhәne sogan sәjkes keletin tau zhynystarynyn kabaty Mezozoj erasyn 1841 zhyly agylshyn geologi bolip korsetken Mezozoj erasy tomennen zhogary karaj trias zhәne bor kezenderine bolinedi Zharatylystanu gylymdarynyn әdisteri bojynsha budan buryngy 235 10 66 3 million zhyldar aralygyn kamtidy Zherdin damu tarihynyn budan 248 65 mln zhyl buryngy uakyt aralygyn kamtityn kembrijge dejingi eradan eseptegende ekinshi erasy үsh kezenge trias zhәne bor kezenderine zhikteledi Mezozoj zamany 1 Trias kezeni 35 mln zhylga sozylgan 2 Yura kezeni 60 mln zhylga sozylgan 3 Bor kezeni 70 mln zhylga sozylgan Trias kezeniTrias zhүjesi kezeni trias trias үshtik ortalygy Europanyn geologiyalyk kimasyndagy үsh tүrli kabattyn biriktiriluine bajlanysty atalgan mezozoj eratemasynyn en tomengi tau zhynystary kabattary zhәne olardyn zhiylgan uakyty 251 199 6 mln zhyl Zhogargy paleozojdagy tirshilik ielerinin zhappaj kyryluy nәtizhesinde triasta koptegen zhana fauna men flora elementteri dүniege keldi Olardyn ishinde ammonitter Ammonoidea osy kүngi koraldar әr tүrli mollyuskiler Mollusca dinozavrlar zhәne kejbir zhalanuryktylar Gymnospermae bolgan Yura kezeniYura zhүjesi nemese Yura kezeni mezozoj zamanyn kurajtyn үsh kezennin biri Trias pen bor arasynda ornalaskan yura kezeni osydan 199 6 mln zhyldan 145 5 mln zhylga dejin sozylady En ken taragan tau zhynystary saz balshyk izbesti kumdak zhәne әktas bolyp yura kezeni 11 yaruska bolinedi gettang sinemyur plinsbah toar aalen bajos bat kellovej oksford kimmeridzh titon Koptegen baska omyrtkasyzdarmen birge brahiopodtar koskakpalylar zhәne ammonitter ken taragan Yura kezeninde reptiliyalar zher men suda kop kezdesip sүtkorektiler sany az kobinese tүngi omir sүrgen dep esepteledi Algash kustar onyn ishinde arheopteriks kesh yura kezinde pajda bolgan Yura mezozoj dәuirinin triastan kejingi bordan buryngy orta kezeni zhәne sol kezderde zharalgan tau zhynystarynyn kat kabattary Yura zhүjesi osydan 199 6 million zhyl buryn bastalyp 145 5 million zhyl buryn ayaktalgan uzaktygy shamamen 54 1 million zhyl Ony nemis zharatylystanushy A Gumbold Shvejcariya men Franciyanyn Yura taularynda anyktap 1822 francuz geology A Bronyar zheke zhүjege bolip kazirgi atymen atagan 1829 Yura zhүjesinin zhikkabattyk shkalasyn algash francuz paleontology A D Orbin zhasady ol yura zhүjesin 10 zhikkabatka bolgen Bastapky zhәne ortangy yura agymynda termiyalyk belsendilikpen katar atmosferalyk zhauyn shashynnyn ozgerui de bajkalgan Soltүstik aridti kurgak beldeu AҚSh pen Soltүstik Afrikanyn birkatar audandaryn kamtygan Ontүstik aridti beldeuge Ortүstik Amerika Somali zhәne Tanzaniya aumaktary kirgen Қubylmaly ylgaldy zhagdajlar Braziliya men Afrikanyn Arabiya men Үndikytajdyn ontүstiginde basym taralgan Ekvatorlyk ylgaldy klimat Meksikanyn ontүstik boligin Gvineya Kamerun Nigeriya men Egipetti kamtydy Sibir men Resejdin soltүstik shygysy Mongoliya men Soltүstik Қytaj aumagynyn edәuir boligi ylgaldy subtropiktikke zhakyn klimatpen sipattalady Bul beldeudin shartty shekarasy Ak teniz Ontүstik Oral zhәne Balkash Shandun tүbegi arkyly otetin syzykpen belgilenedi Subtropiktik beldeudin soltүstiginde ortasha temperatura 15 20 S bolsa ontүstik bagytta 18 20 S ka dejin koterilgen Temperaturalyk rezhimnin sipaty bojynsha songy Yura zhүjesi ekvatorlyk tropiktik subtropiktik zhәne konyrzhaj beldeulerge bolinedi Izotoptyk zhәne magnijlik paleotermometriyalyk derekter bojynsha temperatura ekvatorlyk beldeude 26 28 S al tropiktik beldeude 21 24 S aukymynda ozgergen Bor kezeni mezozoj zamanyna kiretin үsh kezennin үshinshisi 145 5 mln zhyl buryn bastalyp 65 5 mln zhyl buryn ayaktalgan Bor kezeni Angliyanyn Duvr kalasy manyndagy agylsh White Cliffs Ak Zhartas degen zherde bordyn zhinaktaluymen zhәne koptegen omyrtkaly men omyrtkasyzdardyn onyn ishinde dinozaur mozazaur ihtiozaur zhәne pleziozaurlardyn zhappaj kyryluymen belgilenedi Songy derekter bojynsha shamamen 93 mln zhyl buryn zhanartau belsendiligi kazirgi dengejden 300 500 ese kobejgen Zhanartau karkyndylygy kobinese kazirgi Karib tenizinde bolgan Atmosferaga komir kyshkyldy gaz kop molsherimen tүsken al ottegi azajyp әkti kabykshasy bar foramenifera degen bir zhasushaly zhәndikter zhappaj kyrylgan Bulardyn sүldeleri bor bolyp zhetildi Pajdaly kazbalarMezozojlyk shogindilerde әlemdik munaj men tabigi gazdyn negizgi korlary saktalgan Koptegen ken oryndary yura zhәne bor zhүjelerinin kabattaryna tәn Mysaly Persid shyganagynyn munaj gaz bassejni Batys Sibir munaj gaz bassejni Mezozoj shogindilerinen munaj men tabigi gazdy Ortalyk Kavkaz Soltүstik Kaspij Mangystau tүbegi zhәne baska zherlerden de alady Mezozojdyn үlesine әlemdik komir korlarynyn shamamen 1 3 boligi tiesili Komir kabattarynyn kalyptasuyna en kolajly kezender yura zhәne bor kezenderi boldy Osy zhas kezendermen bajlanysty komirli kabattar Resejdegi Kansko Achinsk Irkutsk Ontүstik Yakutiya Lensk Zyryan bassejnderi zhәne Қazakstan Mongoliya Қytaj Avstraliya Kanada men AҚSh aumaktarynda kezdesedi DerekkozderMunaj zhәne gaz geologiyasy terminderinin oryssha kazaksha tүsindirme sozdigi Zhalpy redakciyasyn baskargan Қazakstanga enbegi singen munajshy geologtar T N Zhumagaliev B M Қuandykov 2000 zhyl 328 bet Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 MEZOZO JSKAYa ERATE MA E RA V E Hain obshaya harakteristika ery A V Lopatin organicheskij mir Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz