Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Титан (лат. Tіtanіum; Tі) — элементтердің периодтық жүйесінің IV тобындағы хим. элемент, атомдық нөмірі 22, атомдық массасы 47,88. Табиғатта массалық саны 46 – 50 болатын 5 тұрақты және жасанды жолмен алынған 5 радиоактивті изотоптары бар. Титанды алғаш ТіО2 түрінде ағылшындық әуесқой-минеролог У.Грегор ашқан (1790). 1795 ж. неміс химигі М.Г. Клапрот (1743 – 1817) Грегор тапқан “менакит” элементі металдың табиғи тотығы ТіО2 екендігін анықтады, ал таза күйіндегі титанды нидерландық зерттеушілер А. ван Аркел мен де Бур алды (1925). Бос күйінде кездеспейді, тек оксидтер түрінде болады.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| күміс сұр-ақ металл  Тазалығы жоғары титан кристалдарынан тұратын өзек | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Титан, 22 | ||||||||||||||
| Топ, период, блок | 4, 4, d | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Ar] 3d2 4s2 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 10, 2 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 147 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 160±8 | |||||||||||||||
| (+4e)68 (+2e)94 | |||||||||||||||
| 1,54 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| −1,63 | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | 2, 8, 10, 2 | ||||||||||||||
| 1-ші: 658.8 кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 4,54 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 1670 °C | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 3560 K | ||||||||||||||
| 18,8 кДж/моль | |||||||||||||||
| Булану жылуы | 422,6 кДж/моль | ||||||||||||||
| 25,1 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| алтыбұрышты | |||||||||||||||
| a=2,951 с=4,697 (α-Ti) Å | |||||||||||||||
| c/a қатынас | 1,587 | ||||||||||||||
| 380 K | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 21,9 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| 116 ГПа | |||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті | 0.32 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы | 6.0 | ||||||||||||||
| 830–3420 | |||||||||||||||
| 716–2770 | |||||||||||||||
| 7440-32-6 | |||||||||||||||
Титан кең тараған элемент, жер қыртысындағы салмақ мөлшері 0,57%. Құрамында титаны бар 70-тен астам минералдардың ішіндегі ең маңыздылары: рутил (оның түрөзгерістері анатаз бен буркит), ильменит, , перовскит, лопарит, титанит (сфен), лейкоксен.
Түсі күмістей ақ, созылғыш және берік; 882°С-тан төмен температурада кристалдық торы гексагональды тығыз жинақталған (°-Ті), одан жоғары – кубтық көлемді орталықтандырылған (°-Ті); тығызд. 4,505 г/см3 (°-Ті) және 4,32 г/см3 (°-Ті), балқу t 1668°С, қайнау t 3330°С. Титан химиялық активті ауыспалы элемент, тотығу дәрежесі +4, сирек +3, +2. 500 – 550°С-қа дейінгі температурада металл бетінде оксид қабаты пайда болатындықтан ауада, теңіз суында, ылғал хлорда, хлоридтер мен азот қышқылы ерітінділерінде, күкірт қышқылы мен сілтілердің сұйытылған ерітінділерінде коррозияға тұрақты.
Бөлме температурасында HCl, H2SO4, CCl3COOH, HCOOH, қыздырғанда оттек (400 – 500°С), азот (600°С-тан жоғары), көміртек және кремниймен (1800°С-тан жоғары) әрекеттесіп, сутек және басқа да ауа газдарын өзіне сіңіреді. Фтормен 150°С-та, хлормен 300°С-та, иодпен 550°С-та әрекеттесіп, сәйкес галогенидтерін түзеді. Бор, көміртек, селен, кремниймен әрекеттесіп, металға ұқсас қосылыстар түзеді. Титан қосылыстарының балқуы қиын, өте қатты, түстері әр түрлі болып келеді. Титанды өндірісте кентас концентраттарын хлорлап, алынған TіCl4-ті магниймен (кейде натриймен) тотықсыздандырып, титан кірмесін (губка) алады.
Оны вакуумдық доғалы пештерде балқытып, кесек металл алынады. Титан авиация, зымыран, кеме, автомобиль жасауда қолданылатын беріктігі жоғары титан құймаларын (Al, V, Mo, Mn, Cr, Sі, Fe, Sn, Zr, Nb, т.б.) дайындауға және радиоэлектроникада, тамақ, шарап, қағаз, бояу өнеркәсіптеріне қажетті аспаптар мен қондырғылар жасауда кеңінен қолданылады.
Титан табиғатта таралуы бойынша 10-шы орында. Жер қабатындағы құрамы — салмағы бойынша 0,57%, теңіз суындағы мөлшері — 0,001 мг/л[5]. Жер қыртысында титан әрдайым төрт валентті және тек оттегі қосылыстарында кездеседі. Еркін түрде кездеседі. Титанның желдену және тұндыру жағдайында Al2O3-пен геохимиялық ұқсастығы бар. Ол жел қабығының бокситтерінде және теңіз сазды шөгінділерінде шоғырланады. Титанды тасымалдау минералдардың механикалық сынықтары түрінде және түрінде жүзеге асырылады. Салмағы бойынша 30% TiO2 дейін кейбір балшық жиналады. Титан минералдары желденуге төзімді және шашылған жерлерде ірі концентрациялар құрайды. Құрамында титан бар 100 минералдар бар. Олардың ішіндегі ең маңыздысы: рутил TiO2, ильменит FeTiO3, титаномагнетит FeTiO3 + Fe3O4, перовскит CaTiO3, титанит (сфен) catisio5.
 | Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Titan lat Titanium Ti elementterdin periodtyk zhүjesinin IV tobyndagy him element atomdyk nomiri 22 atomdyk massasy 47 88 Tabigatta massalyk sany 46 50 bolatyn 5 turakty zhәne zhasandy zholmen alyngan 5 radioaktivti izotoptary bar Titandy algash TiO2 tүrinde agylshyndyk әueskoj minerolog U Gregor ashkan 1790 1795 zh nemis himigi M G Klaprot 1743 1817 Gregor tapkan menakit elementi metaldyn tabigi totygy TiO2 ekendigin anyktady al taza kүjindegi titandy niderlandyk zertteushiler A van Arkel men de Bur aldy 1925 Bos kүjinde kezdespejdi tek oksidter tүrinde bolady 22 Skandij Titan VanadijTi Zr Periodicheskaya sistema elementov22 TiZhaj zattyn syrtky bejnesikүmis sur ak metall Tazalygy zhogary titan kristaldarynan turatyn ozekAtom kasietiAtauy simvol nomiriTitan 22Top period blok4 4 dAtomdyk massa 47 867 1 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya Ar 3d2 4s2Қabykshalar bojynsha elektrondar2 8 10 2Atom radiusy147Himiyalyk kasietteri160 8 4e 68 2e 941 54 Poling shkalasy 1 63Totygu dәrezheleri2 8 10 21 shi 658 8 kDzh mol eV 2 shi 1309 8 kDzh mol eV 3 shi 2652 5 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaҚatty deneTygyzdyk 4 54 g sm Balku temperaturasy1670 C 1943 KҚajnau temperaturasy3560 K18 8 kDzh molBulanu zhyluy422 6 kDzh mol25 1 Dzh K mol Molyarlyk kolem10 6 sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 1982 2171 2403 2692 3064 3558Zhaj zattyn kristalldyk toryaltyburyshty tygyz oralgan a Ti a 2 951 s 4 697 a Ti Ac a katynas1 587380 KBaska da kasietteri 300 K 21 9 Vt m K 116 GPaPuasson koefficienti0 32Moos kattylygy6 0830 3420716 27707440 32 6Titan Ti Titan ken taragan element zher kyrtysyndagy salmak molsheri 0 57 Қuramynda titany bar 70 ten astam mineraldardyn ishindegi en manyzdylary rutil onyn tүrozgeristeri anataz ben burkit ilmenit perovskit loparit titanit sfen lejkoksen Tүsi kүmistej ak sozylgysh zhәne berik 882 S tan tomen temperaturada kristaldyk tory geksagonaldy tygyz zhinaktalgan Ti odan zhogary kubtyk kolemdi ortalyktandyrylgan Ti tygyzd 4 505 g sm3 Ti zhәne 4 32 g sm3 Ti balku t 1668 S kajnau t 3330 S Titan himiyalyk aktivti auyspaly element totygu dәrezhesi 4 sirek 3 2 500 550 S ka dejingi temperaturada metall betinde oksid kabaty pajda bolatyndyktan auada teniz suynda ylgal hlorda hloridter men azot kyshkyly eritindilerinde kүkirt kyshkyly men siltilerdin sujytylgan eritindilerinde korroziyaga turakty Bolme temperaturasynda HCl H2SO4 CCl3COOH HCOOH kyzdyrganda ottek 400 500 S azot 600 S tan zhogary komirtek zhәne kremnijmen 1800 S tan zhogary әrekettesip sutek zhәne baska da aua gazdaryn ozine siniredi Ftormen 150 S ta hlormen 300 S ta iodpen 550 S ta әrekettesip sәjkes galogenidterin tүzedi Bor komirtek selen kremnijmen әrekettesip metalga uksas kosylystar tүzedi Titan kosylystarynyn balkuy kiyn ote katty tүsteri әr tүrli bolyp keledi Titandy ondiriste kentas koncentrattaryn hlorlap alyngan TiCl4 ti magnijmen kejde natrijmen totyksyzdandyryp titan kirmesin gubka alady Ony vakuumdyk dogaly peshterde balkytyp kesek metall alynady Titan aviaciya zymyran keme avtomobil zhasauda koldanylatyn beriktigi zhogary titan kujmalaryn Al V Mo Mn Cr Si Fe Sn Zr Nb t b dajyndauga zhәne radioelektronikada tamak sharap kagaz boyau onerkәsipterine kazhetti aspaptar men kondyrgylar zhasauda keninen koldanylady Titan tabigatta taraluy bojynsha 10 shy orynda Zher kabatyndagy kuramy salmagy bojynsha 0 57 teniz suyndagy molsheri 0 001 mg l 5 Zher kyrtysynda titan әrdajym tort valentti zhәne tek ottegi kosylystarynda kezdesedi Erkin tүrde kezdesedi Titannyn zheldenu zhәne tundyru zhagdajynda Al2O3 pen geohimiyalyk uksastygy bar Ol zhel kabygynyn boksitterinde zhәne teniz sazdy shogindilerinde shogyrlanady Titandy tasymaldau mineraldardyn mehanikalyk synyktary tүrinde zhәne tүrinde zhүzege asyrylady Salmagy bojynsha 30 TiO2 dejin kejbir balshyk zhinalady Titan mineraldary zheldenuge tozimdi zhәne shashylgan zherlerde iri koncentraciyalar kurajdy Қuramynda titan bar 100 mineraldar bar Olardyn ishindegi en manyzdysy rutil TiO2 ilmenit FeTiO3 titanomagnetit FeTiO3 Fe3O4 perovskit CaTiO3 titanit sfen catisio5 Bul himiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz