Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Тұрсын хан (толық есімі Тұрсын-Мұхаммед баһадүр хан, туған жылы белгісіз – 1627) – сұлтан, қолбасшы, 1613-1627 жылдары Ташкенттің билеушісі, қазақтың бас ханы.
| Тұрсын хан | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1613 — 1627 | |||
| Ізбасары | Есім хан | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | ислам | ||
| Дүниеге келуі | белгісіз | ||
| Қайтыс болуы | 1627 Ташкент, Қазақ хандығы | ||
| Әкесі | Жалым сұлтан | ||
өңдеу  | |||
Өмірбаяны
Шығу тегі
Тұрсын ханның шығу тегі жайлы бірнеше пікір қалыптасты. Шәкәрім Құдайбердіұлының нұсқасы келесідей: Жәдігер - Әмек - Уаныш - Дін-Мұхаммед - Баяндымахмұт - Тұрсын. Қазақстандық тарихшы Т.И. Сұлтанов хан шежіресінің 2 нұсқасын ұсынған. Бірінші нұсқаға сәйкес Тұрсын ханның әкесі Жалым сұтан Қасым ханның ұлы, Жәнібек ханның немересі болған. Екінші нұсқаға сәйкес Жалым сұлтан Шығай ханның ұлы. Ж.М. Сәбитовтың көзқарасы бойынша Тұрсын хан Жәдік сұлтанның немересі, Есім ханның бөлесі.
Ташкент тағын иеленуі
1611 жылдың көктемінде Есім, Абылай және Тұрсын хандардың біріккен күші Ташкентті қоршауға алды. Имамқұл хан әскерінің қарсы әрекеттерінен кейін екі жақ бітім-шарт жасасты. Шартқа сәйкес Түркістан мен Ташкенттің билеушісі болып Тұрсын ханның ұлы Шах-Сейіт, ал оның аталығы болып алшын Жалаңтөс тағайындалды.
1611 жылы Есім хан Ташкентті басып алғанымен, 1612 жылы Имамқұл хан ұлы Ескендірді Ташкент тағына отырғызды. Қала тұрғындарының көтерелісі кезінде қаза тапқан ұлы үшін кек алу мақсатында қаланы қоршауға алып, қырғынға ұшыратты. Алайда 1613 жылы қазақ сұлтандары қаланы қайта жаулап алды. Қазақ сұлтандарымен күресе отырып, Имамқұл хан Тұрсын ханды Ташкенттің билеушісі ретінде тағайындады.
1616 жылы Сауранның билеушісі Тұрсын хан сібір воеводаларымен келіссөздер жүргізген. Есім ханның қызына үйленген Имамқұл хан оны 1620 жылы Ташкент тағына отырғызуды көздеді. Осы жағдайда Тұрсын хан соғысқа дайындала бастады. Өзінің саудагерлерін қорғау мақсатында қалмақтарға елшілік жіберген.
Тұрсын хан 1623-1624 жылдардың қысында Имамқұл ханға қарсы шықты. 160 мыңдық әскер жинаған Имамқұл ағасын Тұрсын ханға қарсы жорыққа аттандырды. Тұрсын хан жақтастарының қатарында Шахрухияны билеген Тәуекел ханның ұлы Мұрат сұлтан болды. Имамқұл әскері туралы хабар алған ол Тұрсын ханнан көмек сұрап, қоршауға дайындала бастады. Тұрсын хан ашық далада шайқас ұйымдастырмауды ұйғарды. Имамқұл ханмен келіссөз бастап, бейбіт бітімге келді.
1624 жылы Есім хан Тұрсын ханмен бейбіт келісімге келіп, бар назарын жоңғарларға аударды. Екі ханның арасындағы қарым-қатынастың жақсарғаны сонша, Тұрсын хан Есім ханға Түркістан қаласына барып қайтқан. Бейбіт келісім-шарттың алдында 1623-1624 жылдардың қысында Тұрсын ханның одақтасы дербеттердің билеушісі Далай тайшы Есім ханның қол астындағы қалаларды шабуылдауды жоспарлаған. Бұған дейін Есім ханның Тұрсын хан мен жоңғарларға қарсы бағытталған Алтын ханмен одағы құрылды.
Екі ханның арасындағы бейбіт келісім Есім ханның Қашғарияға аттанып, жоңғарлармен басталған соғыс кезінде бұзылды. Жорық туралы хабар алған Тұрсын хан Есім ханды жазалау мақсатында Түркістанға шабуыл ұйымдастырып, оның отбасын тұтқынға алған. Шапқыншылық туралы білген соң Есім хан Сайрамға оралып, Ташкентке жорыққа аттанды. Тұрсын ханның өлімінен кейін Есім ханға Әндіжаннан Абылай хан қосылды. Олардың біріккен күші Мұрат сұлтанды Шахрухиядан ығыстырды. Тұрсын ханның қол астында болған қатаған руы жаппай қырғынға ұшырады. Аман қалғандары шанышқылы руының, өзбектердің, қарақалпақтардың, қырғыздардың құрамына енді.
Ұрпақтары
Тұрсын ханның өлімінен кейін оның ұлдары Орталық Азияның саяси өміріне белсене қатысты. Оның ұлы Мұхамедияр 1636 жылы Мұрат сұлтанға көмек көрсеткен. Басқа ұлы Бақы өзге сұлтандармен одақтасып, 1638 жылы Ходженд және Ұра-төбені (қазіргі Истаравшан) шабуылдаған. Тұтқынға түскенімен, өлім жазасына кесілген жоқ. Тұтқыннан босатылғаннан кейін қалыптасқан жаңа саяси жағдайда үнді императоры Шах-Жаһаннан қолдау сұраған ол ұрыстардың бірінде тұтқынға түсті. Балхқа жеткізіліп, өлім жазасына кесілген.
Тұрсын ханның соқтырған теңгелері
Галерея
 |  |  |
Әдебиет
- Burton A. The Bukharans: A Dynastic, Diplomatic, and Commercial History, 1550-1702. – Richmond. Curzon Press. 1997. – P.172.
- История Казахстана в персидских источниках. Том 2. (Маджма ал-ансаб вал-ашджар). – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – С. 241.
- Кляшторный С.Г. Султанов Т.И. Казахстан: летопись трех тысячелетий. – Алматы, 1992. – С.298.
- Қазақ хандары. Энциклопедиялық анықтамалық жинақ / Жауапты редакторы М.М. Қожа, Х.М. Тұрсын. ― Алматы: Қазығұрт, 2015. ― 224 б.
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
- Муминов А.К. Исторические документы Мавзолея Ходжа Ахмада Йасави / А.К. Муминов, Б.Е. Кумеков, У.А. Султонов, В.К. Шуховцов, Д.Т. Кенжетаев, А.С. Кабылова. — Астана, 2017. — 216 с.
- Пищулина К.А. Присырьдарьинские города и их значение в истории казахских ханств в XV–XVII вв. / К.А. Пищулина // Казахстан в XV–XVIII веках (вопросы социально-политической истории). — Алматы, 1969. — С. 38–51.
- Сабитов Ж.М. Вопросы генеалогии и хронологии правления ханов Казахского ханства 17 – первой трети XVIII века // Второй конгресс историков Казахстана: сборник научных статей. – Астана: Издательство ЕНУ, 2014, – С. 98-105
- Султонов У.А. К вопросу о жалованных грамотах казахских ханов, выданных мазару Ахмада Йасави (конец XVI-XVII вв.) / У.А. Султонов // Исламская духовность, рациональность и этнокультурные традиции как факторы противодействия религиозному экстремизму: материалы Междунар. науч. конф., посвящ. праздн. Евраз. нац. ун-та им. Л.Н. Гумилева. –– Астана, 2016. — С. 90–97.
Автор: www.NiNa.Az
Жарияланған күні:
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, seks, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, порно, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, +18, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер, xxx, sex
Tursyn han tolyk esimi Tursyn Muhammed baһadүr han tugan zhyly belgisiz 1627 sultan kolbasshy 1613 1627 zhyldary Tashkenttin bileushisi kazaktyn bas hany Tursyn hanLauazymyTu Қazak hany1613 1627Izbasary Esim hanӨmirbayanyDini islamDүniege kelui belgisizҚajtys boluy 1627 1627 Tashkent Қazak handygyӘkesi Zhalym sultanondeu ӨmirbayanyShygu tegi Tursyn hannyn shygu tegi zhajly birneshe pikir kalyptasty Shәkәrim Қudajberdiulynyn nuskasy kelesidej Zhәdiger Әmek Uanysh Din Muhammed Bayandymahmut Tursyn Қazakstandyk tarihshy T I Sultanov han shezhiresinin 2 nuskasyn usyngan Birinshi nuskaga sәjkes Tursyn hannyn әkesi Zhalym sutan Қasym hannyn uly Zhәnibek hannyn nemeresi bolgan Ekinshi nuskaga sәjkes Zhalym sultan Shygaj hannyn uly Zh M Sәbitovtyn kozkarasy bojynsha Tursyn han Zhәdik sultannyn nemeresi Esim hannyn bolesi Tashkent tagyn ielenui 1611 zhyldyn kokteminde Esim Abylaj zhәne Tursyn handardyn birikken kүshi Tashkentti korshauga aldy Imamkul han әskerinin karsy әreketterinen kejin eki zhak bitim shart zhasasty Shartka sәjkes Tүrkistan men Tashkenttin bileushisi bolyp Tursyn hannyn uly Shah Sejit al onyn atalygy bolyp alshyn Zhalantos tagajyndaldy 1611 zhyly Esim han Tashkentti basyp alganymen 1612 zhyly Imamkul han uly Eskendirdi Tashkent tagyna otyrgyzdy Қala turgyndarynyn koterelisi kezinde kaza tapkan uly үshin kek alu maksatynda kalany korshauga alyp kyrgynga ushyratty Alajda 1613 zhyly kazak sultandary kalany kajta zhaulap aldy Қazak sultandarymen kүrese otyryp Imamkul han Tursyn handy Tashkenttin bileushisi retinde tagajyndady 1616 zhyly Saurannyn bileushisi Tursyn han sibir voevodalarymen kelissozder zhүrgizgen Esim hannyn kyzyna үjlengen Imamkul han ony 1620 zhyly Tashkent tagyna otyrgyzudy kozdedi Osy zhagdajda Tursyn han sogyska dajyndala bastady Өzinin saudagerlerin korgau maksatynda kalmaktarga elshilik zhibergen Tursyn han 1623 1624 zhyldardyn kysynda Imamkul hanga karsy shykty 160 myndyk әsker zhinagan Imamkul agasyn Tursyn hanga karsy zhorykka attandyrdy Tursyn han zhaktastarynyn katarynda Shahruhiyany bilegen Tәuekel hannyn uly Murat sultan boldy Imamkul әskeri turaly habar algan ol Tursyn hannan komek surap korshauga dajyndala bastady Tursyn han ashyk dalada shajkas ujymdastyrmaudy ujgardy Imamkul hanmen kelissoz bastap bejbit bitimge keldi 1624 zhyly Esim han Tursyn hanmen bejbit kelisimge kelip bar nazaryn zhongarlarga audardy Eki hannyn arasyndagy karym katynastyn zhaksargany sonsha Tursyn han Esim hanga Tүrkistan kalasyna baryp kajtkan Bejbit kelisim sharttyn aldynda 1623 1624 zhyldardyn kysynda Tursyn hannyn odaktasy derbetterdin bileushisi Dalaj tajshy Esim hannyn kol astyndagy kalalardy shabuyldaudy zhosparlagan Bugan dejin Esim hannyn Tursyn han men zhongarlarga karsy bagyttalgan Altyn hanmen odagy kuryldy Eki hannyn arasyndagy bejbit kelisim Esim hannyn Қashgariyaga attanyp zhongarlarmen bastalgan sogys kezinde buzyldy Zhoryk turaly habar algan Tursyn han Esim handy zhazalau maksatynda Tүrkistanga shabuyl ujymdastyryp onyn otbasyn tutkynga algan Shapkynshylyk turaly bilgen son Esim han Sajramga oralyp Tashkentke zhorykka attandy Tursyn hannyn oliminen kejin Esim hanga Әndizhannan Abylaj han kosyldy Olardyn birikken kүshi Murat sultandy Shahruhiyadan ygystyrdy Tursyn hannyn kol astynda bolgan katagan ruy zhappaj kyrgynga ushyrady Aman kalgandary shanyshkyly ruynyn ozbekterdin karakalpaktardyn kyrgyzdardyn kuramyna endi Ұrpaktary Tursyn hannyn oliminen kejin onyn uldary Ortalyk Aziyanyn sayasi omirine belsene katysty Onyn uly Muhamediyar 1636 zhyly Murat sultanga komek korsetken Baska uly Baky ozge sultandarmen odaktasyp 1638 zhyly Hodzhend zhәne Ұra tobeni kazirgi Istaravshan shabuyldagan Tutkynga tүskenimen olim zhazasyna kesilgen zhok Tutkynnan bosatylgannan kejin kalyptaskan zhana sayasi zhagdajda үndi imperatory Shah Zhaһannan koldau suragan ol urystardyn birinde tutkynga tүsti Balhka zhetkizilip olim zhazasyna kesilgen Tursyn hannyn soktyrgan tengeleriGalereyaTursyn hannyn soktyrgan tengesi salmagy 4 6 g olshemi 26h29 mm Tursyn hannyn soktyrgan tengesi salmagy 4 94 g olshemi 23 26 mm Tursyn hannyn soktyrgan tengesi salmagy 4 36 olshemi 24 5 25 mm ӘdebietBurton A The Bukharans A Dynastic Diplomatic and Commercial History 1550 1702 Richmond Curzon Press 1997 P 172 Istoriya Kazahstana v persidskih istochnikah Tom 2 Madzhma al ansab val ashdzhar Almaty Dajk Press 2005 S 241 Klyashtornyj S G Sultanov T I Kazahstan letopis treh tysyacheletij Almaty 1992 S 298 Қazak handary Enciklopediyalyk anyktamalyk zhinak Zhauapty redaktory M M Қozha H M Tursyn Almaty Қazygurt 2015 224 b Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tom Muminov A K Istoricheskie dokumenty Mavzoleya Hodzha Ahmada Jasavi A K Muminov B E Kumekov U A Sultonov V K Shuhovcov D T Kenzhetaev A S Kabylova Astana 2017 216 s Pishulina K A Prisyrdarinskie goroda i ih znachenie v istorii kazahskih hanstv v XV XVII vv K A Pishulina Kazahstan v XV XVIII vekah voprosy socialno politicheskoj istorii Almaty 1969 S 38 51 Sabitov Zh M Voprosy genealogii i hronologii pravleniya hanov Kazahskogo hanstva 17 pervoj treti XVIII veka Vtoroj kongress istorikov Kazahstana sbornik nauchnyh statej Astana Izdatelstvo ENU 2014 S 98 105 Sultonov U A K voprosu o zhalovannyh gramotah kazahskih hanov vydannyh mazaru Ahmada Jasavi konec XVI XVII vv U A Sultonov Islamskaya duhovnost racionalnost i etnokulturnye tradicii kak faktory protivodejstviya religioznomu ekstremizmu materialy Mezhdunar nauch konf posvyash prazdn Evraz nac un ta im L N Gumileva Astana 2016 S 90 97